lozim. Kultivator bilan ishlov berganda shikastlangan ko‘chat-
larning miqdori 1,0 % dan oshmasligi kerak. Ish vaqtida turli
sabablarga ko‘ra, gryadilni yon tomonlarga burilishi 1-2 sm dan
oshmasligi uchun uni bikr o‘rnatish lozim.
O‘toqlovchi tish tig‘ining 0,4-0,5 mm dan oshmasligi,
oziqlantirish uchun solinayotgan o‘g‘it miqdori va uni ko‘mish
chuqurligining farqi tayinlanganidan ±10-15 %
dan ortiq
bo‘lmasligi kerak.
Umuman olganda, kultivatordan foydalanishda mahalliy
tuproq sharoiti birinchi o‘rinda e’tiborga olinishi lozim.
Chopiq kultivatorining tuzilishi (104-rasm). Kultivator
qismlari maxsus chopiq traktorining oldi (oldingi seksiyasi) va orqa
(orqa seksiyasi) tomonlariga o‘rnatiladi.
Kultivatorning oldingi seksiya ramasi (3), traktorning o‘ng va
chap tomonidagi lonjeronlariga o‘rnatiladi. Rama (3) ga pasay-
tirgich orqali seksiyaning to‘rt bo‘g‘inli (parallelogramm-simon)
osish
mexanizmi
(10)
biriktirilgan. Ularga, o‘z navbatida,
gryadillar o‘rnatiladi. Gryadillarga ishchi qismlar mahkamlanadi.
Kultivatorga beshta o‘g‘itlash apparati
(4)
(ularning ikkitasi
oldi, uchtasi — orqa seksiyalarda)lar o‘rnatilgan.
Gidrosilindrning ta’sirida ko‘tarish vali burilib, tortqilar orqali
ikki yelkali richag ko‘targich (6) yordamida jilovdagi sirpangichni
yuqoriga ko‘taradi. Sirpang‘ich jilovga mahkamlangan shayba
(12)ga
tiralib, uni jilov bilan birgalikda yuqoriga ko‘taradi.
Jilov
esa gryadil (12)ni va unga o‘rnatilgan ishchi qism (9) larni yuqoriga
ko‘taradi. Gryadilni yer yuzasiga nisbatan muayyan balandlikda
ko‘tarib yurib, ishlov berish chuqurligini me’yorida ushlab turish
uchun tayanch g‘ildirakcha
(16)
lar xizmat qiladi.
Ishlov berish chuqurligini o‘zgartirish uchun ishchi qism
ustunini gryadilga mahkamlaydigan qulflar yechilib,
uning
g‘ildirakchaga nisbatan balandligi o‘zgartiriladi.
Tirakning joyini jilov bo‘ylab o‘zgartirib, prujinaning siqilish
darajasini o‘zgartirish mumkin. Prujinaning siqilish kuchi jilov
orqali gryadilga, unga o‘rnatilgan qismlarga uzatilib,
ularni
tuproqqa botirishga va tuproqning qarshilik kuchi (zichroq
179
yerlarda) o‘zgarib qolsa, ishchi qismlar ko‘tarilib ketib, tayinlangan
ishlov berish chuqurligi kamayishining oldi olinadi.
Ishchi qismlarni joylashtirish tartibi ular bajaradigan
texnologik jarayonga qarab aniqlanadi. Kultivator ishchi qismlarini
bir yo‘la to‘g‘ri joylashtirish uchun maxsus shablondan
foydalaniladi (105-rasm). Shablon betonlanib tayyorlangan tekis
maydonchada chizilgani ma’qul. Traktor shablon ustiga chiqarilib,
gryadil va ishchi qismlar rasmda ko‘rsatilganidek o‘rnatiladi.
Vertikal tekislikda tishlar har bir
gryadilda alohida-alohida
o‘rnatiladi. Shu maqsadda, gryadil g‘ildirakchasining ostiga qalin
ligi tishlarni tuproqqa maksimal botirish chuqurligiga teng bo‘lgan
taglik qo‘yiladi. Ishchi qismlarni kerakli chuqurlikka o‘rnatishda,
gryadil bo‘ylama gorizontal holatda bo‘lishi lozim. Tishning uchi
g‘ildirakcha tegib turgan sathga nisbatan berilgan chuqurlikka
tushirilib, uning ustuni qulf yordamida mahkamlanadi.
Ishchi qismlari shablon yordamida joylashtirilgan agregatning
ishi dalada tekshirib ko‘riladi va zarur bo‘lsa, o‘zgartirishlar
kiritiladi.
Gryadilga ishchi qismlar muayyan ketma-ketlikda o‘rnatiladi.
Birinchi qatorda yulduzcha yoki disklar o‘rnatiladi. Rotatsion
yulduzchalar g‘o‘za qatori o‘qiga eng yagin masofada (3-5 sm)
qo‘yilib, himoya zonasini keskin
toraytirish imkoniga ega
bo‘linadi. Birinchi kultivatsiyada yulduzcha 3-5 sm, keyingilarida
— 5-8 sm chuqurlikka o‘rnatiladi.
Tuprog‘i zich bo‘lgan yerlarni kultivatsiya qilishda rotatsion
yulduzchalar o‘rniga sferik disklar ishlatilgani ma’qul, chunki ular
o‘tkir tig‘i bilan zich yerni tilib, himoya zonasi chegarasini aniqlab
beradi. Natijada, orqada kelayotgan boshga tish ta’sirida ajratilib
olinayotgan katta kesaklar ko‘chat ildizlari
joylashgan tuproqni
ko‘chirmaydi, ildizlarni shikastlantirmaydi. Bundan tashqari,
tuproqqa botgan disklarni yon tomonga surish qiyin bo‘lganligi
sababli, ular zich tuproqlarda gryadilning ko‘ndalang yo‘nalishida
surilishiga yo‘l qo‘ymasdan, to‘g‘ri yo‘nalishdan burilmay
yurishini ta’minlaydi. Sferik disklar ko‘chatlar qatorining o‘qidan
6-8 sm masofada (bu himoya zonasining yarmidir) va 6-8 sm
chuqurlikda o‘rnatish kerak.
180
