|
AB
ikki yelkali richag yorda
mida bajariladi. Shtanganing yo‘naltirgich
(10)
dan chiqib turgan
AS
qismi, tish (3) ni ishlov berish chuqurligi o‘zgarishini cheklaydi.
94- rasm.
Kultivatorning ishchi qismlari osish mexanizmining
sxemasi:
a —
radial;
b —
parallelogrammsimon;
1 - rama; 2 - tish ustuni; 3 - tish; 4 - tayanch g ‘ildiragi;
5 - k o ‘tarish richagi; 6 - bosuvchi prujina; 7 - jilov; 8 - gray-
dil; 9 - chuqirlikni sozlovchi g ‘ildirakcha; 10 - y o ‘naltirgich;
11 va 12 - parallelogramm tortqilari.
164
Radial usul sodda konstruksiyaga ega, ammo tishning
tuproqqa botish chuqurligini o‘zgarishi uning yumshatish burchagi
a ning o‘zgarishiga ham olib kelishi mumkin.
Parallelogrammsimon osish usulida tish
(2)
o‘rnatilgan
gryadil (94-b rasm) rama
(1)
ga
ABCD
parallelogrammi yordamida
osiladi. Tish tuproqqa og‘irlik
Rs
va tuproqning ta’sir kuchi
Rzx
ta’sirida botadi. Ishlov berish chuqurligi esa tayanch g‘ildiragi (9)
yordamida sozlanadi. Bu usulda, gryadildagi tishlar qanday
chuqurlikka o‘rnatilmasin, yumshatish burchagi a o‘zgarmaydi.
Natijada, ish sifati yuqori bo‘ladi. Shu sababli, g‘o‘za oralig‘iga
ishlov beradigan kultivatorlarda parallelogrammsimon osish usuli
qo‘llaniladi.
Parallelogrammning o‘zaro parallel
AB
va
CD
tomonlarini
engashish burchagi a qancha katta bo‘lsa, tishlarning botish
xususiyati shuncha kamayadi.
Sirpanib kesishni ta ’minlash. Kultivator ishchi qismining
tig‘i begona o‘t ildizpoyalarini to‘liq kesishi va unga kam kuch
sarflashi
uchun
tishning
parametrlari
sirpanib
kesishni
ta’minlaydigan qilib qabul qilinadi.
Har qanday pichoqsimon ishchi qism (kultivator tishi, plug
lemexi, silos maydalaydigan baraban pichog‘i)ni ikki yonli ponaga
o‘xshatish mumkin (95-
a
rasm). Bunday ponaning
ad
va
be
yonlari
C
nuqtasida kesishib,
acb=i
o‘tkir burchagini hosil qiladi. Pona
tig‘ining ishlashi natijasida
asv
burchagi yeyilib
de
yoyini hosil
bo‘lishi tadqiqotlar natijasida aniqlangan. Pichoqning o‘tkirlangan
darajasini
i
burchagi emas, balki
de
yoyining qalinligi ifodalaydi.
Biron jismni kesganda, pichoqning tig‘i uni ezib, tolalarini uzib,
bo‘laklaydi va bir-biridan ajratadi. Pichoqning
ad
va
be
yonlari esa
bu bo‘laklarni yon tomonga surib oralarini kengaytiradi. Bu jara-
yonda bo‘laklar pichoq yonlari bo‘ylab sirpanib, siljish sodir bo‘ladi.
Demak, jismning kesilib ajratilgan bo‘laklari sirpanib,
siljiydigan
ad
va
be
tomonlari pichoqning yonlari, jism
sirpanmasdan eziladigan
de
joyi pichoqning tig‘i deyiladi. Jism
bo‘laklari sirpanib siljishi uchun pichoqning harakat yo‘nalishi (V
tezligining yo‘nalishi) bilan yonlarga tushirilgan
N
normal
(perpendikular) orasidagi burchak p (95-b rasm) ishqalanish
165
burchagi ф dan katta ( p > ф) bo‘lishi kerak. Tig‘ning
f
nuqtasiga
tushirilgan normal
N
va pichoq tezligi
V
ning yo‘nalishlari bir
tomonga qaratilgan, bu yerda
в = 0
bo‘ladi.
f
nuqtasidan o‘ng va
chap tomonlarda joylashgan nuqtalar uchun
в
burchagi o‘sib
boradi.
d
va
e
nuqtalarida p = ф ga yetadi.
d
va
e
nuqtalaridan
yuqoriroq joylarda
в > ф
bo‘ladi. Demak, pichoqning
dfe
qismi tig‘
bo‘lgani uchun kesilayotgan jism sirpanib siljimaydi. Tig‘ning
chegarasi
dfe
yoyning markaziy 2
ф
burchagi bilan aniqlanadi.
Tig‘ning qalinligi:
95- rasm.
Pichoq elementlari:
a - charxlanib o ‘tkirlanadigan tig ‘; b - qilovi tushirilgan tig ‘;
1 - qilov; 2 - tig ‘; 3 - pichoq yoni.
5 = 2r
sin^
(57)
bu yerda,
r
—
tig ‘ning egrilik radiusi, mm.
Pichoq tezligi
V
ning yo‘nalishi bilan uning tig‘iga o‘tkazilgan
normal
N
orasidagi
в
burchagining miqdoriga qarab, kesish
jarayoni quyidagi rejimda bajarilishi mumkin:
166
96-rasm.
Kesish turlari:
a - chopib; b - sirpanib; 1 - pichoq; 2 - ildiz (poya).
1. Chopib kesish (в = 0).
2. Sirpanib kesish (в> ф).
3. Sirpanmasdan kesish (0 < в <ф)
Chopib kesishda
(в = 0)
pichoq
(1)
ildiz
(2)
ga tekkan joyda
uning tig‘iga normal
N
chizig‘i va pichoqning harakat yo‘nalishi
V
bir-biriga parallel bo‘ladi (96- a rasm). Ildizpoya tolalarini bir
vaqtda uzish talab qilinadi, shu sababli, ildizpoya taranglashib
hamma tolalari birdaniga uzilgunicha tuproq ichida pichoq bilan
birgalikda harakatlanadi.
Sirpanib kesishda
(в>ф)
kultivator tishiga duch kelgan
ildizpoyaga normal bosim
N
ta’sir ko‘rsatadi (96-b rasm). Agar
N
kuchi tig‘ga urinma yo‘nalishdagi Nt va harakat (tezlik) yo‘nalishi
bo‘yicha Nv ga taqsimlansa, Nt =
N
tgp aniqlanadi. Agar
N
kuchi
ishqalanish burchagi
ф ning
R
tomoni hamda tig‘ bo‘ylab
taqsimlansa, ishqalanish kuchi
F=N tg ф
aniqlanadi. Shartga ko‘ra,
р>ф bo‘lganligi sababli, tgp > tg ф, ya’ni
Nt> F
bo‘ladi. Demak, Nt
va
F
kuchlarining farqi Nt —
F
ta’sirida ildizpoya tig‘ bo‘ylab
sirpanib, to‘liq kesilganicha harakatlanadi va nihoyat, kesiladi.
Sirpanib kesishda kamroq energiya sarflanadi, chunki:
167
1. Sirpanish vaqtida ildizpoyaning tolalarini tig‘dagi g‘adir-
budurliklar bir vaqtda uzmasdan, oz-ozlab, ketma-ket bo‘laklab
kesadi.
2. Tig‘ga perpendikular
asv
kesimidagi
i
o‘tkirlanish bur-
chagiga nisbatan
в
burchagiga burilgan
eds
kesimidagi
ic
burchagi
kamroq bo‘ladi, ya'ni geometrik o‘lchami o‘zgaradi (97-
a
rasm).
Pichoq yonlari go‘yo o‘tkirroq burchak ostida charxlangandek
bo‘ladi.
97- rasm.
Sirpanib kesishda pichoq o‘tkirligining o‘zgarish
sxemasi:
a
—
o ‘tkirlanish burchagining o ‘zgarishi; b
—
tig ‘ qalinligi
kamaygandek b o ‘lishi.
3. Agar pichoq (97-b rasm) o‘ziga normal bo‘lgan
A
—
A
tekisligi bilan kesilsa, uning tig‘i
r
radiusli aylananing yoyi
ko‘rinishida bo‘ladi. Agar pichoq
A
—
A
ga nisbatan
в
burchagiga
burilgan
B
—
B
tekisligi bilan kesilsa, uning tig‘i, cho‘ziq o‘qda
joylashgan ellipsdek bo‘lib ko‘rinadi. Ellipsning kichik radiusi
ilgarigi aylananing
r
radiusidan qamroq bo‘lganligi sababli,
sirpanib kesishda pichoqning tig‘i go‘yo o‘tkirroq bo‘lib, qirqish
osonlashadi.
4.
97-b
rasmda ko‘rsatilgandek, chopib kesishda tig‘ning lo
uzunlikdagi bo‘lagi lo kenglikdagi ildizpoyalarni kesadi, sirpanib
kesishda esa lo dan kichik bo‘lgan lp kenglikdagi poyalarni kesadi.
Ya'ni tig‘ning ma'lum qismi kesadigan ildizpoyalarni solishtirma
kengligi (miqdori) kamayadi.
168
Yuqorida keltirilgan to‘rtta sababga ko‘ra, sirpanib kesish
uchun kamroq energiya sarflanadi va bu jarayon turli mashinalarni
yaratishda e’tiborga olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
