Microsoft Word O'quv qo'llanma

2. Qattiq jism fizikasi bilan mikroiqtisodiyot tushunchalari o‘rtasidagi 
analogiyani qarab chiqamiz.
Bu analogiya 7, 8, 9 va 10–jadvalda keltirilgan.
7 - jadval
Fizika va iqtisodiy tushunchalar o‘rtasidagi o‘xshashlik 
Belgilar
Fizik kattalik Iqtisodiy 
kattalik 
e
N

Spini “past”ga yo‘nalgan 
elektronlar
Pul
e
N

Spini “yuqori”ga 
yo‘nalgan elektronlar
Tovar (aksiya yoki valyuta)
N

Spini “past”ga yo‘nalgan 
atomlar
Xaridorlar 
N

Spini “yuqori”ga 
yo‘nalgan atomlar 
Sotuvchilar
J
Almashish 
Likvidlik (tovar almashish)
W
Tartibsizlik
Volatillik (xaos)

---

130

Teshiklar konsentratsiyasi 
Bozorning siyraklanishi 
n
Elektronlar 
konsentratsiyasi
Bozor resurslarining 
konsentrasiyasi
A
Antiferromagnetik
Turg‘un (stabil) bozor 
F
To‘yingan ferromagnetik 
Turg‘un bo‘lmagan bozor 
SF
To‘yingan ferrimagnetik
Real bozorning bo‘lmasligi 
Moliya bozori bilan qattiq jism ob’yektlari va sub’yektlari o‘rtasidagi o‘xshashlik
8 – jadval
3. Termodinamik va mikroiqtisodiy sistemalari o‘rtasidagi analogiya va ularni 
xarakterlovchi kattaliklar quyidagi jadval keltirilgan. 
9 – jadval 
Termodinamik sistema 
Mikroiqtisodiy sistema 
Nomi
Belgilanishi
Nomi
Belgilanishi
Rezervuar (qaytar 
issiqlik almashish) 
T 
Iqtisodiy rezervuar
R
Rezervuar 
(qaytmas issiqlik 
almashish)
Q=d(T
1
-T
2
)
Monopol bozori 
n=

(c-p)
Modda miqdori
N 
Rusurslar zahirasi
N 
Kimyoviy 
potensial
H(N)
Zahira bahosi
P(N)
Issiqlik mashinasi, 
temperatura
T(t)
Baho
c(t)

---

131
Erkin energiya, ish
A 
Resurs bazisi
M
Sistemaning ish 
bajarish qobiliyati
E
Sistemaning 
foydaliligi
E
Entropiya 
S Bog‘langan 
kapital F 
Entropiya ishlab 
chiqarish

Kapitalning 
qiymatsizlanishi

Ichki energiya
U
To‘la kapital
4. Termodinamik, elektrik va mikroiqtisodiy sistemalari o‘rtasidagi 
analogiyani qarab chiqamiz. U 10 – jadvalda keltirilgan.
10 jadval 
Termodinamika
Elektrostatika
Mikroiqtisodiyot
Energiya,
A 
Maydon energiyasi, 
2
2
CU
A

Bazis resursi,
2
)
(
2
t
C
M


Entropiya, 
S 
Maydon entropiyasi,
2
2
2
kT
NU
S

Bog‘langan kapital
)
(
t
c
M
F


Temperatura, 
T(t)
Potensial,
t
U
t
U

sin
)
(
0

Baho, 
t
C
t
C

sin
)
(
0

Entropiya ishlab chiqish,

Entropiya ishlab chiqish,
t
S


Kapitalning dissipatsiyasi, 
t
F


Fizikaning iqtisod bilan integratsiyasi tufayli yangi fan fizik-iqtisod yo‘nalishi 
paydo bo‘ldi. 
Xullas, hozir fizika va iqtisodiyotning integratsiyasi tufayli yangi fan – 
iqtisodiyot fizikasi fani shakllanmoqda. Iqtisodiy fizika fanining tasavurlari asosida 
fizika va iqtisodiyotning integratsiyasi yotadi. Bu soha bo‘yicha hamdo‘stlik va 
jahonning yetakchi universitetlarida mutaxassislar ham tayyorlanmoqda. Jumladan, 
MDU, MFTI, MIFI, SaratovDU, UralDU va boshqalar. 

---

132
Hozirgi kunda moliya bozorida iqtisodiy munosabatlar juda murakkab 
tuzilishga ega (54-rasm) . Rasmdan ko‘rinadiki, moliya bozori – bu eng avvalo 
odamlar o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatlar bo‘lib, u quyidagi tovarlarning qayta 
taqsimlanishi bilan bog‘langan: qo‘shimcha qiymat formasidagi pul oqimi, foiz 
formasida pul oqimi (kredit bozori) , iqtisodiy munosabatlar parametrlarining qayta 
taqsimlanishi tufayli, ya’ni riskli, likvidliligi tufayli vujudga kelgan (moliya 
instrumentlari ishlab chiqaruvchi baza) , kapitalning xalqaro qayta taqsimlanishi 
(valyuta bozori) . 
Bu o‘zaro bog‘lanishni modellashtirish uchun iqtisodiy fizikada quyidagi 
yo‘nalishlarni rivojlantirish kerak (54-rasm) .