Microsoft Word O'quv qo'llanma

50-rasm. Turli sindirish 
ko‘rsatkichli ikki muhit 
chegarasida yorug‘likning sinishi. 
i
-yorug‘lik nurining tushish 
buchagi; 
r
 - yorug‘lik nurining 
sinish buchagi 
51-rasm. Turli potensialli ikki 
muhit chegarasida elektronlar 
oqimining sinishi. 
i
-elektronning 
ekvipotensial sirtga tushish 
burchagi; 
r
-esa sinish buchagi 
I va II sohada elektronning harakat tezligini mos ravishda 
1

va 
2

bilan belgilasak, 
energiyaning saqlanish qonunidan:
2
2

m
eU

(20)
foydalanib bu tezliklarni quyidagicha yozish mumkin. 
m
eU
1
1
2


;
(21)
m
eU
2
2
2


;
(21
’
)
Bu tezliklarni ikkita: qo‘shqatlam tekisligiga parallel va bu tekislikka 
perpindikulyar tashkil etuvchilarga ajratish mumkin. 51 - rasmga ko‘ra: tezlik 
vektorlarining parallel tashkil etuvchisi: 
n
n
2
1



(22)
yoki 
i
n
sin
1
1



;
r
n
sin
2
2



(22
’
)
bo‘lgani uchun: 

---

121
r
i
sin
sin
2
1



(23)
ifodani hosil qilamiz. (20) , (21) , (22) va (23) ifodalardan sinish qonuni uchun 
quyidagi ifoda kelib chiqadi:
1
2
1
2
1
2
2
2
sin
sin
U
U
m
eU
m
eU
r
i





(24) 
Bu ifoda yorug‘likning sinishi uchun yozilgan (20) ifodaga aynan o‘xshashdir. 
Demak, elektronning I muhitdan II muhitga o‘tgandagi harakati sinish kuchlanishi 
U
1
va U
2
ning kvadrat ildiziga proporsional ekanligi kelib chiqadi. (24) ifodani 
(20) ifoda bilan taqqoslash shuni ko‘rsatadiki, elektronooptikada sindirish 
ko‘rsatkichi vazifasini tezlashtiruvchi potensialdan olingan ildiz (
U
) o‘ynaydi. 
Yuqorida aytilganlardan shunday xulosa kelib chiqadiki, elektronning 
elektromagnit maydonda harakati yorug‘likning optik jihatdan bir jinsli bo‘lmagan 
muhitda tarqalishi bilan aynan o‘xshash. Shu asoslarga ko‘ra magnit va elektron 
linzalar tayyolangan. Bu esa elektron va magnit mikroskopning asosini tashkil 
etadi. Shuningdek laboratoriyalarda eng ko‘p qo‘llaniladigan elektron 
ossilografning ishlash prinsipi ham zarrachaning elektr va magnit maydonidagi 
harakatiga asoslangan.