Microsoft Word O'quv qo'llanma

§ 1.2. Ta’lim jarayonidagi muammolar va ularning yechimlari 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev ta’lim sifatini 
oshirishga, respublikada amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar, ijtimoiy 

---

16
va iqtisodiy sohalardagi yangilanishlarda ta’lim muassasalarining faol ishtirokini 
ta’minlashga to‘siq bo‘layotgan muammolar sifatida quyidagilarni:
birinchidan
, oliy ta’lim tizimida o‘qitishni tashkil etish jarayoni, ta’lim 
olayotgan talabalar bilimini baholash tizimi bugungi kun talablariga javob 
bermasligi;
ikkinchidan
, professor-o‘qituvchilarning faoliyatini, bilimini va pedagogik 
ko‘nikmasini baholashning zamonaviy tizimi mavjud emasligi;
uchinchidan
, oliy ta’lim muassasalariga kirish test savollari abiturientning 
mantiqiy fikrlash qobiliyatini aniqlash imkonini bermayotganligi iqtidorli 
yoshlarni oliy ta’lim muassasalariga qabul qilishdagi muammolar;
to‘rtinchidan
, oliy ta’lim muassasalaridagi ta’lim jarayoni ustidan samarali 
jamoatchilik nazoratining o‘rnatilmaganligi ushbu sohada ko‘plab 
muammolarning, eng avvalo, korrupsiya holatlarining saqlanib qolishi;
beshinchidan
, oliy ta’lim muassasalarining mamlakatda amalga 
oshirilayotgan keng qamrovli va tizimli o‘zgarishlardagi ishtiroki hamda 
tashabbuskorligi sezilmayotganligi, ularning ushbu yo‘nalishdagi faoliyati 
qoniqarsiz ekanligi;
oltinchidan
, respublikamizda olib borilayotgan tub islohotlarning mazmuni 
va mohiyatini ommaviy axborot vositalari orqali xalqimizga, keng jamoatchilikka 
tushuntirishda oliy ta’lim muassasalarining faol ishtirokini yo‘lga qo‘yilmaganligi;
yettinchidan
, oliy ta’lim muassasalari innovatsion va texnologik g‘oyalar 
bilan fikr almashadigan muloqot markazlariga aylanmaganligi, tegishli sohalarda 
mavjud muammo va kamchiliklarni tizimli o‘rganish, tahlil qilish va ularning 
yechimi bo‘yicha taklif kiritish borasida professor-o‘qituvchilar, yosh olimlar va 
talabalarning tashabbus ko‘rsatishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratilmaganligi.
Talabalar, ota-onalar, yoshlar ittifoqining OTMdagi faollari, kadrlar 
buyurtmachilari, professor-o‘qituvchilar hamda fuqarolik jamiyati institutlari 
vakillaridan iborat Jamoatchilik Kengashi
: 
Jamoatchilik kengashning asosiy vazifalari:

---

17
- ta’lim sifati, professor-o‘qituvchilarning bilimi va pedagogik mahorati, 
talabalarga yaratilgan shart-sharoitlar ustidan tizimli ravishda monitoring o‘rnatish;
- oliy ta’lim muassasalariga professor-o‘qituvchilar tarkibiga ishga qabul 
qilinayotgan nomzodlar bo‘yicha tavsiyalar berish;
- talabalarning murojaatlarini ko‘rib chiqish, ularning pedagog kadrlar 
haqidagi fikrini to‘liq o‘rganish maqsadida ijtimoiy so‘rovlar o‘tkazish;
- oliy ta’lim muassasasidagi ta’lim jarayonini takomillashtirish bo‘yicha 
takliflar tayyorlash va muassasaning tegishli Kengashi muhokamasiga kiritishni 
aytib o‘tadi: Prezidentimizning ushbu qo‘yayotgan vazifalaridan kelib chiqib, 
ta’lim jarayonida qatnashayotgan har bir o‘qituvchi o‘z oldiga quyidagi savolni 
qo‘yishi va unga javob berishi maqsadga muvofiq bo‘lar edi: “O‘qituvchi 
auditoriyaga kirishdan avval o‘z oldiga qanday maqsad va asosiy vazifalarni 
qo‘yadi?, qo‘yilgan maqsad va vazifalari bir-biri bilan qanday bog‘liq? Ushbu 
qo‘yilgan maqsad va vazifalarga erishganlikni qanday tekshirish mumkin?”. 
Bundan kelib chiqadiki, ta’lim jarayonini namunali tashkil etish, ta’limning sifatini 
belgilovchi asosiy omillardan biri hisoblanadi. Har qanday darsning strukturasi 
uchta asosiy ko‘rsatkichga ega. Bular tarkib, ketma-ketlik va elementlar 
bog‘liqlikligi hisoblanadi. Odatda darslarda strukturaning muayyan turdagi 
elementlari jarayon va mantiq elementlari o‘zgarmas bo‘lganligi uchun doimiy 
bo‘lishi mumkin, boshqa tomondan o‘quv materialining mazmuni, auditoriyaning 
faolligi, foydalanilayotgan asbob va o‘quv materiallaridan bog‘liq ravishda 
o‘zgaradi. Shuning uchun strukturaning mikroelementlari darsning har qanday 
bosqichida didaktik vazifalarning hal qilish yo‘llari va vositalari hisoblanadi. 
O‘qituvchi darslikning biror mikrostrukturasini to‘ldirishga rahbarlik qiladi va 
talaba bilan o‘zaro ta’sirlashuv jarayonini shakllantiradi. Natijada didaktik 
jarayonda o‘qituvchi va talabalarning o‘zaro aloqalari o‘sib boradi. Darsning 
yakuniy natijasi ikkinchi yangi maqsadni vujudga keltiradi. O‘qish jarayonida 
darsning barcha komponentlari o‘zgarib bordi va kurs tarkibiy qismlari o‘rtasidagi 
bir biriga bog‘liqliklar tizimli davom etishi kerak. Bizga ma’lumki, har qanday 

---

18
tizim yaxlitligi, maqsadga muvofiqligi, elementlarning o‘zaro aloqasi va ierarxik 
bo‘ysunishi kabi xususiyatlarga ega.
Dars jarayonini tashkil qilishda olimlar ikki xil ijtimoiy-pedagogik va 
psixologik-didaktik shart sharoitni inobatga olishni tavsiya etadi. Ijtimoiy-
pedagogik shart sharoitlarga o‘qituvchining ijodiy ishlari, o‘quv jarayoniga zarur 
resurslar, talaba va o‘qituvchi o‘rtasidagi o‘zaro ishonch munosabatlari kiradi. 
Psixologik-didaktik shart sharoitga talabalarning bilim darajasi, ularning o‘qitish 
metodlari va formalaridan aktiv foydalana olish qobiliyatlari va h.k. lar kiradi. 
O‘qituvchi bu ikkala shart sharoitni inobatga olgan holda bundan tashqari, mantiq 
asosida darsni tashkil qilishning maxsus qoidalariga ham rahbarlik qiladi. M.M. 
Potashnik o‘qituvchi dars jarayonini tashkil etishda o‘ngga yaqin metodologik 
talablarni bajarishni belgilab beradi. 
G‘arbiy Evropa davlatlarida bitiruvchilar tayyorlash yagona mezon asosida 
amalga oshiladi. Bu mamlakatlarda o‘quv jarayonini tashkil qilish bizdagi ta’lim 
jarayonidan farq qiladi. G‘arbiy Evropada keyingi o‘n yillarda ta’lim standarti 
rolini o‘quv rejalari, dasturlari va darsliklar bajaradi. Bizda o‘quv jarayonini 
asosini davlat ta’lim standarti belgilaydi. Hozirgi standartlashtirish jarayonining 
shakllanish davrida birinchi navbatdagi ob’ektlar tarzida quyidagilar ko‘rsatiladi: 
-
ta’lim xizmatlari; 
-
ta’lim mazmuni; 
-
talabalar yutuqlarining diagnostikasi; 
-
ta’lim muassasalarining akkreditatsiyasi va attestatsiyasi; 
-
pedagogik kadrlar attestatsiyasi; 
-
ilmiy tadqiqotlar va ularning natijalarini ta’lim faoliyatiga joriy qilinishi. 
Davlat ta’lim standartlarini ishlab chiqishni unifikatsiyalash, ularni tasdiqlash 
tartibini aniqlash va ta’lim jarayoniga kiritish uchun O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi 1998 yil 5 yanvarda 5-son “Davlat ta’lim standartlari 
to‘g‘risidagi Nizom” ni tasdiqlovchi qaror qabul qilingan. 
Ta’lim jarayonini tubdan isloh qilish uchun yangi mazmundagi va zamona 
talabiga javob beradigan o‘quv adabiyotlari, uslubiy qo‘llanmalar yaratish va ilg‘or 

---

19
pedagogik texnologiyalarni joriy etishni taqozo etadi. Ta’lim tizimidagi 
kamchiliklar Shu jumladan fizika fanini o‘qitish uslubiyatini ham chetlab o‘tmadi. 
Respublika DTM ning axborotida qayd etilishicha, keyingi yillarda 
abiturentlarning fizika fanidan to‘plagan ballari fanlar orasida oxirgi o‘rinlarni 
egallab kelmoqda. 
Bunday ahvol Respublikada fizika fanini o‘qitish uslubiyatida jiddiy 
kamchiliklar mavjudligidan darak beradi. Bu muammoni hal etishning yagona 
yo‘li fizikani o‘qitishga ilmiy yondashuv –