Microsoft Word O'quv qo'llanma

§ 1.4. Fizikani o‘qitish metodikasi - pedagogik fanlarning biri sifatida 
Fizikani o‘qitish metodikasi bu fizika o‘quv predmetini o‘qitishda didaktik 
tamoyillar asosidagi pedagogika fanlaridan biridir. 
Fizikani o‘qitish metodikasi nima? degan savol bu - fan, san’at, o‘rganish 
usullari va texnologiyalari - uzoq vaqt mobaynida munozarali bo‘lib kelgan. Bu 
savolga javob berish uchun «fan» tushunchasiga berilgan ta’riflar bilan tanishib 
chiqamiz. 
«Fan – bu inson faoliyatining bir sohasi bo‘lib, uning vazifasi haqiqat haqida 
ob’yektiv bilimlarni ishlab chiqish va ularni nazariy jihatdan sistemaga keltirish; 
ijtimoiy ong ko‘rinishlaridan biri; faoliyat jarayonida yangi bilimlarni olish va 
uning natijalarini o‘z ichiga olishidir». Bu ta’rifdan kelib chiqadiki, har bir 
alohida fan haqiqatning ma’lum bir sohasi haqida bilimlarni va bu bilimlarni 
yaratish ustidagi faoliyatni o‘z ichiga oladi, ya’ni o‘zining ma’lum bir tekshirish 
predmeti va tekshirish metodlariga ega bo‘ladi. Shunga o‘xshash fizika fanining 
predmeti bo‘lib, moddaning elementar zarrachalari, turli xil maydonlar, atom 

---

24
yadrosi va atomlar hamda ularning harakat qonunlari, shuningdek bu zarrachalar 
va maydonlarning harakati bilan bog’liq bo‘lgan tabiatdagi turli xil jismlarning 
xossalari kiradi. 
Fizikani o‘qitish metodikasining tekshirish predmeti nima degan savol o‘z-
o‘zidan paydo bo‘ladi. Fizikani o‘qitish metodikasi bo‘yicha birinchi o‘quv 
qo‘llanmasini yozgan taniqli rus uslubchisi F.H.Shvedov bunga quyidagicha ta’rif 
bergan: «Fizika metodikasi bu fanning mantiqiy asoslarini oydinlashtiradi, bu esa 
o‘quv materialini tanlab olish va uni tartibli joylashtirishda boshlang’ich nuqta 
bo‘lib xizmat qilish mumkin». Metodika predmetiga mazmunli ilmiy asoslarni 
hamda maktab fizika kursining tarkibini kiritdi. 
Talabalar uchun fizikani o‘qitish metodikasi bo‘yicha darsliklar mualliflaridan 
biri P.A.Znamenski, metodika predmetini kengroq tushunar edi va unga 
fizikaning o‘qitish jarayonlarini qo‘shdi. U shunday yozgan edi: «Fizikani o‘qitish 
metodikasi fizikani o‘rgatish asoslarining nazariyasi va amaliyoti hisoblanadi». 
Bu yerda u o‘qitish va o‘rgatish tushunchalarini tenglashtirdi. 
So‘nggi yillarda o‘quvchilarni nafaqat o‘qitish va tarbiyalashda, balki ularni 
rivojlantirishga ham alohida e’tibor qaratilmoqda. Shuning uchun, fizikani 
o‘qitish metodikasi predmetini fizikani o‘qitish nazariyasi va amaliyotini o‘rgatish 
o‘quvchilarni fizikaga o‘rgatish jarayonida tarbiyalash va rivojlantirish lozim, deb 
tushunmoq kerak. 
Shunday qilib, fizikani o‘qitish metodikasi o‘zining tadqiqot predmetiga ega, 
ya’ni tadqiqotning ma’lum bir sohasiga va tadqiqot metodiga ega. Ular yordamida 
fizikani o‘qitish hududiy ilmiy-tadqiqotlar faoliyati amalga oshiriladi. Ularga 
nazariy hamda eksperimental metodlar kiradi. Demak, fizikani o‘qitish metodikasi 
pedagogik fanlardan biri hisoblanadi. Pedagogika fanlarining har qanday tarmog’i 
kabi, fizikani o‘qitish metodikasi gumanitar, amaliy (fundamental emas) fan 
hisoblanadi. Yuqorida qarab chiqilganlardan ikki moment muhimroqdir. 
Birinchidan, fizikani o‘qitish metodikasi vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishi mumkin. Bu 
esa maktab ta’limi oldidagi vazifalarni o‘zgarishiga olib keladi, shu jumladan 
fizika fanini ham, chunki fanning rivojlanishi - fizikani o‘qitish metodikasiga ham 

---

25
o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Ikkinchi momentda «terminologiya»ga (atamashunoslikka)
e’tiborni qaratish kerak. Adabiyotda fizikani o‘qitish va fizikani o‘rganish bir xil 
tushunchalarday qo‘llaniladi. Shunday bo‘lsa ham, fizikani o‘rganish tushunchasi 
mohiyatni ko‘proq ochib beradi, chunki o‘qitish deb faqat o‘qituvchining faoliyati 
tushuniladi, shu bilan birga o‘quv-tarbiyaviy jarayonida o‘qituvchi ham, o‘quvchi 
ham ishtirok etadilar. O‘rgatish o‘qituvchining maqsadga yo‘naltirilgan faoliyatini 
va o‘quvchining bilish faoliyatini, ularning o‘zaro bog’liqligini, o‘zaro 
ta’sirlashuvini va birgalikdagi faoliyatini ko‘rsatadi. 
Chet ellarda metodika atamasi nisbatan kam qo‘llaniladi, ularda ko‘proq fizika 
didaktikasi tushunchasi qo‘llaniladi. 
Fizikani o‘qitish metodikasining asosiy vazifasini aniqlashda - 3 ta savolga 
javobni izlash kerak: fizikani nima uchun o‘qish, nimaga o‘qish va qanday qilib 
o‘qish (1 – rasm) .