Microsoft Word O'quv qo'llanma

Ichki yonuv dvigatellari. Bug‘ turbinasi 
mavzusini o‘tganda sanoat, qishloq 
xo‘jaligi, yo‘l va uy-joy qurulish tarmoqlarining rivojlanishida mashina- 
mexanizmlari alohida ahamiyatga ega ekanligiga e’tibor beriladi. Ayniqsa, 
mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan yengil va yuk transport vositalarining soni 
hamda sifat jihatdan ortishi nafaqat yuqorida aytilgan tarmoqlarning balki, 
aholining talablarini har tamonlama qondirishga xizmat qilmoqda. Shu bilan birga 
transport vositalari sonining ortishi o‘z navbatida ularning atrof-muhitga 
ko‘rsatadigan salbiy ta’sirlari miqdorining ham oshishiga sabab bo‘lmoqda. 
Ma’lumki, avtomobillar harakatlanganda, shovqin kuchayadi, ko‘plab yoqilg‘ilar 
sarflanadi, hamda ular to‘liq yonmaganligi uchun atrof-muhit havosiga zararli 
moddalarni chiqaradi. Ekologlarning aniqlashicha, shahar havosini ifloslanishida 
hamda haroratning oshishida yo‘lovchi tashuvchi transport vositalari asosiy manba 
bo‘lib xizmat qilar ekan. Avtomobil motori ishlaganda 200 dan ortiq zararli 
kimyoviy birikmalar ekomuhitni ifloslantiradi. Bir yilda 15000 km yurgan 
avtomobil 4350 kg kislorod yutib, atmosfera havosiga 530 kg gaz va boshqa zararli 
gazlar chiqarib, uni ifloslaydi. Inson uchun eng xavflisi is gazidir. Har 1 m 
havodagi is gazining miqdori 0,03 milligramdan ortib ketsa, hayot uchun xavli 
bo‘ladi. Soatiga 80-90 km tezlik bilan harakatlanuvchi yengil avtomobil 300-350 

---

72
kishi uchun zarur miqdordagi kislorodni sarflaydi. Hozirgi vaqtda ko‘pchilik aholisi 
zich bo‘lgan shaharlarda avtomobillar soni shu qadar ortib ketganki, ko‘chalarda 
odam yurishi eng yuqori miqdorga yetganda, ularning nafas olishi og‘irlashadi, 
salomatligida salbiy o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Ko‘chalarda mashinalar 
tirbandligidan ularning harakatlanish tezligi goh oshib, goh kamayib, goh nolga 
teng bo‘lib qoladi. Aynan shu vaqtda avtomobillar motoridan zaharli gazlarning 
chiqishi ular tekis harakatlangandagiga nisbatan juda yuqori bo‘lar ekan. 
Avtomobil bekatlari va avtoturargohlarda ham zararli moddalarning 
konsentratsiyasi ancha yuqori ko‘rsatkichlarga ega bo‘ladi. Agar avtomobil tekis 
harakatlansa, uning motoridan chiqadigan zararli gazlar miqdori kamroq bo‘ladi. 
Har bir haydovchi bu holatni bilishi zarur ekanligi o‘quvchilarga aytiladi. 
Shuningdek, avtomobillarning ekologiyaga ko‘rsatadigan salbiy ta’sirlar 
miqdorini kamaytirish hamda avtofalokatlarni oldini olish maqsadida 
mamlakatimizda avtotransport vositalarining texnik ko‘rikdan o‘tkazish ishlari 
samarali amalga oshirilayotganligi haqida ma’lumotlarni aytish mumkin. Bundan 
tashqari, benzin va solyarka yoqilg‘isidan gaz yoqilg‘isiga o‘tkazish tadbirlari 
ekomuhit muvozanatini saqlashda o‘zining samarasini ko‘rsatmoqda.