Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar ziyouz com doc

www.ziyouz.com кутубхонаси 
56
булбулнинг ҳамдардлиги боиси шундаки, булбулнинг жисмига пардан ясалган ўқлар каби 
тиканлар санчилган. Худди шунингдек, гулнинг бадани ҳам тиканлар билан ўралган. Гулнинг 
мана шу озурдажоилиғига куюниш булбулнинг гулга меҳрини янада кучайтирган. Бадиий 
фикрнинг бу қадар топқирлик ва нафосат билан асосланиши шарқ бадиияти илмида «ҳусни 
таълил» деб юритилган. Рамзий образлар орасидаги бундай мутаносиблик асосида реал инсоний 
муносабатлар ётади. Иисоннинг инсонга муҳаббати замирида ҳам маҳбубанинг фақат ташқи 
чиройидаи баҳрамандлик эмас, балки ўнинг маънавий оламига яқинлик, у билан ҳаммаслаклик, 
ҳамдардлик мужассам бўлади. 
Койинги байтдан маҳбуба гўзаллигининг муайян қирралари ва гўзаллик шавқидаги муҳим 
кечинмалари аёнлашади: 
 
Белингу лаълинг хаёлоти била кўнглум эрур
Анкабутеким, онинг жон риштасидин тори бор. 
Тасвир дойрасига маҳбубага доир бел ва лаб, муҳибга доир кўнгул образлари тортилган. 
Уларнинг тасвири анкабут, жон риштаси ва тор образлари орқали юзага чиқарилган. Бадиий 
маҳорат ҳар қандай дағал жисм ёки ёқимсиз жооиворни нафислаштириш қувватига эга бўлади. 
Навоий ғазалиётида моҳирона қўлланган бундай образлардан бири «анкабут»— оддий ҳашарот 
ўргимчакдир. Бир қарашда, ҳеч бир ижобий хусусияти сезилмайдиган, хусусан, нафис 
адабиётдан йироқ бу жонивордан шоир лирик тасвирга хос қандай имконият топдийкин? Ўзи 
тўқиган торларда ўрмалаб юриш анкабутнинг ҳаёт кечириш тарзи. Унинг ҳаётини ўша 
торларсиз тасаввур қилиб бўлманди. Шоир лирик қаҳрамоннинг кўнгли-ҳолати билан анкабут, 
маъшуқа бели билан анкабўт торлари орасида монандлик кўради. «Бел» ва «лаъл» образларига 
«жон риштаси» мутаносиб келади ва шу усул билан шоир белининг ингичкалиги, лабнииг 
нафис-юпқалигига ишора қилади. Байтдаги образлар муносабатидан «бел ва лаъл — кўнгулнинг 
жон ришталари», деган фикр англашилади. Шу йўсинда ошиқ қалбнинг муддаоси назокатли 
тарзда англатилади. 
Навбатдаги байт ғазални яратиш чоғидаги Навоий илҳоми ва санъаткорлигининг авж 
нуқтасидан далолат беради: 
 
Сунбули зулфи агар ошуфтадур, айб этмаким,
Гул юзида ётқон икки нозанин бемори бор. 
Шоир зулф ва кўз тасвирини яратмоқчи бўлади. Ҳайратомуз йўл тутиб, бу икки аъзонинг 
жонли тасвирини вужудга келтириш учун уларни бир-бирига поэтик восита сифатида хизмат 
қилдиради. Биринчи мисрада «сунбул» ва «ошуфта» сўзлари биланоқ зулфнинг таърифу 
тасвирини бериб қўя қолади. Ғазалхон маъшуқа зулфини «ошуфта сунбул» сифатида тасаввур 
эта бошлайди. Лекин унга сунбулий зулфнинг паришон ва ғамгинлиги боиси ноаён. Бу ҳолнинг 
сабабини аён этиш, демакки, зулф тасвирини янада кучайтириш мақсадида шоир кўз образига 
мурожаат қилади. Гул чеҳранинг сузук ва мастона кўзларини «икки нозанин бемор»га 
менгзайди. Яна ҳусни таълил санъатининг нодир имкониятидан фойдаланиб, зулф ҳолатини 
кўзлар аҳволи манзараси билан асослайди. Бу иккала мисрадаги тасвир чунонам бир-бирига эш 
ва чамбарчас боғлиқки, уларни бир-бирисиз тасаввур қилиб бўлмайди. Шоир бунда сабаб ва 
оқибатнинг диалектик таносубига эришган. Биринчи мисра байт бадииятидаги оқибатни 
ифодаласа, иккинчи мисра сабабни англатади. Навоий олтинчи байтда лирик мазмунни бадиий 
якунлашга ўтади: 
 
Айлаб ўзни масту бехуд, чиқмасун майхонадин

---

Алишер Навоий ғазалларига шарҳлар