Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar ziyouz com doc

www.ziyouz.com кутубхонаси 
42
2) Ўзум ранжур.
6) Таним беҳол. 
3) Ичим ғамнок.
7) Ишим афғон. 
4) Ва бағрим чок.
8) Сиришким қон. 
Айтиш керакки, ғазалнинг шу байтидан бошлаб, умумий ягона қофияланишдан ташқари, 
ҳар бир байт мисраларининг мустақил ички қофияланганини кузатамизки, бу ҳол аса-нинғ 
бадиий жиҳатдан ҳам баркамоллигига яна бир далилдир. 
 
Заифу дарду ғам пеша, наҳифу меҳиат андиша, 
Залилу бесару сомон, қатили ханжари ҳижрон! 
Лирик «мен»нинг ўз иқрорича: у дарду ғамнинг доимий йўлдошлигидан заиф, чексиз азоб-
уқубатлар ва хавфу хатардан озиб-тўзиб кетган, хору зор, айрилиқ ханжари уни қатл этган. 
 
Фиғонимдан фалак ғамгин, сиришкимдин жаҳон рангин,
На ишқим ўтиға таскин, на ҳажрим дардига дармон!
1
 
Яъни: менинг чекаётган оҳу ноламдан фалак қайғу-мотамда. Тинимсиз оқаётган қонли 
кўзёшимдаи бутун борлиқ қизил ранг олган. На ўртаётган ишқим ўтига таскин ва на айрилиқ 
дардига шифо топаман. 
 
Бошим ғам тошидин пора, таиим ҳажр ўқидин ёра,
2
Кўнгил бу ёраға чора топарға топмадим имкон! 
Байтда шоир «ғам тоши», «ҳажр ўқи» бирикмаларини қўллайди. Айтиш керакки, бу 
бирикмалар ҳам жуда кенг мазмунни ифодаловчи рамзий образлар даражасига кўтарилган 
ҳамда оқибат натижада лирик «мен»нинг инсоний шарафи ва қадру қимматини топтаган 
ижтимоий ёвуз кучларга, зўравонлик ва адолатсизликка киноя этади. Ана шундай ижтимоий 
мазмундор «ғам тоши»нинг тинимсиз зарбалари, «ҳажр ўқи»нинг эса узлуксиз қадалиши 
натижасида лирик «мен»нинг боши пора-пора, бутун танаю аъзолари яра-чақа, аммо, бундай 
ғам-мусибатлардан, қайғу-аламлардан қутулиш чораларини топишнинг иложи йўқ... 
 
Кўзум намлиқ, бўюм хамлиқ, ичим андуҳу мотамлиқ,
На ҳамдамлиқ, на марҳамлиқ топиб бу меҳнати пинҳон. 
Кўринадики, ғазалнинг барча байтлари бир-бири билан мустаҳкам боғлиқ, бир-бирини 
тўлдиради, мазмунан чуқурлаштиради, дадиллайди. Келтирилгаи байтда ҳам етакчи мавзу 
янгича қирраларда очилган: кўзим ёш билан тўла, қадду бўйим букик, эгик, ичим эса ғам-
ғуссага тўлиб-тошган, юрак-бағрим мотам-мусибат билан йўғрилган; вужудимни ўртовчи кўзга 
кўринмас бу азоб-қийноқларга на марҳам топа оламан, на дардлаша оладиган ҳамдамим бор. 
Кейинги байт шу ғамгин таъкидни янада қатъийлаштириб, янада бўрттириб ифодалаш 
мақсадини кузатади. Айни замонда, бу байт ҳам Навоийнинг юксак бадиий санъатига, мисрага 
тизилган ҳар бир сўз имкониятларини бош мақсад-ғояга тўла-тўкис хизмат эттириш маҳоратига 
ёрқин мисол бўла олади. Байтда ҳаммаси бўлиб ўнта сўз иштирок этади. Улардан бири — иикор 
«не» саккиз маротаба, иккинчиси — «манга» тўрт ўринда қайта-қайта келади. Аммо шоирнинг 
уста санъаткорлиги, жумладан, шундаки, бу такрорларнинг ҳеч бирини ноўрин ёки ғашга 
1 «Наводир уш-шабоб» нашрида (Тошк. 1959, 495-6.) бу мисра: На дардим ўтиға ташкин, на ҳажрим дардиға дармон — 
шаклида хато берилган. 
2 Бу мисра ҳам ўша нашрда: Бошим ғам тошидин ёра, таним ҳажр ўқидин пора — шаклида хато берилган. 

---

Алишер Навоий ғазалларига шарҳлар