Microsoft Word malumotlar va bilimlar bazasi

Билимларни ўзлаштириш блоки
маълумотлар базасининг тўпланишини, 
билим ва маълумотлар модификацияси босқичини акс эттиради. Билимлар база-
сининг фикрлаш даражасидаги юқори сифатли тажрибадан фойдаланиш имко-
ниятини акс эттиради. 
Мантиқий хулосалар блоки
қоидаларни фактлар билан қиёслаган ҳолда 
хулосалар мантиқини юзага келтиради. Унчалик ишончли бўлмаган маълумот-
лар билан ишлаш чоғида ноаниқ мантиқ, заиф ишонч юзага келади.
Тушунтириш (изоҳлаш) блоки
фойдаланувчининг технологияда билимлар 
базасидан фойдаланиш кетма-кетлигини акс эттиради ва «нима учун?» деган са-
волга жавоб берувчи хулосага келади. 
Ҳозирги вақтда билимлар базасининг жорий этилиши касбий билимларнинг 
тўпланиш суръати билан белгиланади.
Касбий фаолиятнинг шакллантирувчи, яъни ЭҲМ базасида автоматлашти-
радиган қисми - бу инсон томонидан тўпланган билимларнинг унча катта 
бўлмаган қисмидир. Тўпланган билимларнинг каттагина қатламини якка тар-
тибда йиғиладиган билимлар ташкил этади.
Билимларни структуралаштириш ёки расмийлаштириш билимларни тақдим 
этишнинг турли усулларига асосланган. Замонавий ахборот тизимларида энг 
кўп фактлар ва қоидалар усулидан фойдаланилади. Улар айрим предмет 
соҳаларидаги жараёнларни баён этишнинг табиий усулини баён этади. 
Қоидалар одатда тавсия, кўрсатма, стратегияларни тақдим этишнинг фор-
мал(расмиятчилик) усулини таъминлайди. Улар агар предмет билимлари бирор 
соҳадаги масалани ечиш бўйича тўпланган амалий тасаввурлардан пайдо 
бўлгандагина тўғри келади. Қоидалар кўпинча «Агар бу...» хилидаги тасдиқ 
кўринишда ифодаланади. Билимлар базасида предмет соҳасини баён этиш 
маълумотларни ташкил этиш ва тақдим этиш, вазифаларни шакллантириш, 
қайта шакллантириш ва ечиш усулларини ишлаб чиқишни назарда тутади. 
Предмет соҳаси тушунчаси(объектлари) рамзлар ёрдамида тасаввур қилинади. 
Масалан, бу рамз банк тизими учун мижоз, жамғарма воситаси, операция, ва-
зифа ва шу кабилар бўлиши мумкин. Тушунчаларни манипуляция қилиш учун 
муносабатлар аниқланади, турли стратегиялар (мантиқий ёки тажриба натижа-
сида олинган) қўлланилади. Билимларни тақдим этиш, уларни таркиблаштириш 
тушунчаларни, мураккаб, оддий бўлмаган вазифаларни назарда тутади. Шунинг 
учун қоидалар ҳам билимлар базасида мураккаб ёки кўп миқдорда ва ҳажмда 
бўлади.
Эксперт тизимлари шундай ишлаб чиқиладики, бунда ечим танлаш 
мантиқини асослаш ва ўргатиш ҳисобга олинади. Кўпгина эксперт тизимларида 
тушунтириш (изоҳлаш) механизми бўлади. Мазкур механизм қандай қилиб ти-
зим ушбу қарорга келганини тушунтириш учун зарур бўлган билимлардан 

---

92
фойдаланади. Бунда эксперт тизимини қўллаш, ундан фойдаланиш ва ҳаракат 
чегарасини аниқлаш жуда муҳимдир.
Ахборот технологиясининг эксперт тизимида фойдаланиладиган асосий 
компонентлари (таркибий қисмлари) қуйидагилар: фойдаланувчининг интер-
фейси, билимлар базаси, интерпрететор, тизимни яратиш модули (3 -расм). 
-
инструкция ва ахборот 
-
қарор ва таъминот
-
билим
3 - расм. Эксперт тизимларининг ахборот технологиялари
асосий компонентлари.