Microsoft Word malumotlar va bilimlar bazasi

Фойдаланувчининг интерфейси.
Фойдаланувчи эксперт тизимига буйруқ 
ва ахборот киритиш ҳамда унинг буйруғи орқали чиқадиган ахборотни олиш 
учун фойдаланилади. Команда (буйруқ)лар ўз ичига билимларни қайта ишлаш 
жараёни бошқармайдиган параметрларини олади. Ахборот одатда маълум бир 
танаффуслар билан бериладиган қиймат, аҳамият шаклида берилади.
Фойдаланувчи ахборотни киритишнинг тўртта услубидан фойдаланиши 
мумкин: меню, буйруқ (команда), табиий тил, шахсий интерфейс.
Эксперт тизимининг технологияси чиқадиган ахборот сифатида нафақат 
қарорни, шунингдек зарур тушунтиришни олиш имкониятини ҳам кўриб 
чиқади.
Одатда икки хил тушунтириш фарқлаб кўрсатилади. Яъни: 
Фойдаланувчи 
Фойдаланувчининг ин-
терфейси 
интерпретатор
Билимлар
базаси 
Муаммоли со
ҳ
а 
Тизимни яратиш модули 
Билим бўйича экс-перт ва 
мутахассис 

---

93

сўров бўйича бериладиган тушунтириш. Бунда фойдаланувчи ҳар қандай 
пайтда эксперт тизимидан ўз ҳатти-ҳаракатларини изоҳлашни талаб этиши 
мумкин; 

муаммоларни ҳал этишдан олган тушунтириш. Фойдаланувчи ечимни ол-
гандан сўнг, у қандай олингани тўғрисида изоҳ талаб қилиши мумкин. Тизим 
эса масалани ечишдаги ҳар бир қадамини тушунтириб бериши керак.
Тўғри, эксперт тизими билан ишлаш технологияси оддий эмас. Мазкур ти-
зимларнинг фойдаланиш интерфейси дўстона муносабатда бўлади. Яъни у сиз 
билан «суҳбатлашиш» чоғида қийинчиликлар туғдирмайди.
 Билимлар базалари.
Улар муаммоли соҳаларни, шунингдек, фактлар 
оралиғидаги мантиқий боғлиқни баён этади. Базада марказий ўринни қоида-лар 
эгаллаган. Қоида муайян бир шароитда нима қилиш кераклигини белги-лайди 
ва у икки қисмдан иборат бўлади: 
Биринчиси, бажарилиши мумкин бўлган ёки бўлмаган шарт-шароит. Ик-
кинчиси, агар шароит бажариладиган бўлса, амалга оширилиш керак бўлган 
хатти-ҳаракат.
Эксперт тизимида фойдаланиладиган барча қоидалар тизимини ташкил 
этади. Бу тизим оддий тизимга қиёслаганда ҳам бир неча минглаб қоидаларни 
ўз ичига олади.
Барча билим турлари, предмет соҳаси хусусияти ва лойиҳанинг (билим 
бўйича мутахассиснинг) малакасига боғлиқ ҳолда у ёки бу даражада ўхшаш-лик 
билан бир ёки бир неча семантик моделлар ёрдамида ифодаланиши мумкин.
Интерпретатор. 
Бу эксперт тизимининг бир қисми бўлиб, базадаги би-
лимларни маълум бир тартибда қайта ишлайди. Интерпретаторнинг иш техно-
логияси қоидалар мажмуининг кетма-кетлигини кўриб чиқишга олиб боради. 
Агар қоидадаги шартларга риоя этилса, маълум ҳатти-ҳаракатлар бажарилса 
фойдаланувчига ҳам унинг муаммоларини ечиш вариантлари тақдим этилади. 
Бундан ташқари кўпгина эксперт тизимларида қуйидаги қўшимча блоклар 
киритилади: маълумотлар базалари, ҳисоб-китоб блоки, маълумотларни кири-
тиш ва тузатиш блоки.
Ҳисоб-китоб блоки бошқарув қарорларини қабул қилиш билан боғлиқ 
ҳолатларда зарур бўлади. Айни пайтда режа, жисмоний, ҳисоб-китоб, ҳисобот 
ва бошқа доимий ҳамда тезкор кўрсаткичларни ўз ичига олган маълумотлар ба-
залари мухим рол ўйнайди. Маълумотларни киритиш ва тузатиш блокидан 
маълумотлар базасидаги жорий ўзгаришларни тезкор ва ўз вақтида акс эттириш 
учун фойдаланилади.