Microsoft Word malumotlar va bilimlar bazasi

МАВЗУ - 6. МАЪЛУМОТЛАР БАЗАСИНИ ЯРАТИШДА
ТАШКИЛИЙ ИШЛАР 
 
1. Ìаълумотларни ташкил қилиш. 
2. Маълумотларни мантиқий ташкил этиш. 
3. Файллар модели. 
4. Файллар модели маълумотларининг тузилмалари. 
 
Машина муҳитида маълумотларни ташкил этиш икки-
мантиқий ва физик
босқичлар билан тасвирланади. Маълумотларни бевосита машина

ташувчи-
си

да жойлаштириш усулини белгилайди. Маълумотларни замонавий амалий 
дастурлар воситаларида ташкил этишнинг бу босқичи фойдаланувчининг ара-
лашувисиз автоматик равишда таъминланади. Амалий дастурлар ва универсал 
дастур воситаларида фойдаланувчи, қоида тариқасида, маълумотларни 
мантиқий ташкил этиш ҳақидаги тушунчалар билан операция бажаради. 
Маълумотларни мантиқий ташкил этиш
Машина 

ташувчиси

да маълумотларни мантиқий ташкил этишда фой-
даланаётган дастур воситалари ва машиначи муҳитида маълумотларни юри-
тишга боғлиқ. Маълумотларни ташкил этишнинг мантиқий усули 
маълу-
мотлар тузилишининг фойдаланилаётган тури
ҳамда дастур воситалари 
орқали таъминланадиган 
модел шакли
билан белгиланади. 
Маълумотлар модели -
ўзаро боғланган маълумотлар тузилиши ва 
улар устида бажариладиган операциялар мажмуидир. Модел шакли ва унда 
фойдаланиладиган маълу-мотлар тузилишининг тури МББТ ( маълумотлар ба-
заларини бошқариш тузуми) ёрдамчи модел ёки маълумотларни ишлашнинг 
амалий дастури яратиладиган дастурлаш тузуми тилида қўлланувчи маълумот-
ларни ташкил этиш ва ишлаш концепциясини акс эттиради. 

---

39
Қайд этиш лозимки, айнан бир ахборотни машина ичи муҳитида жой-
лаштириш учун турли ҳил маълумотлар тузилиши ва моделлари ишлатилиши 
мумкин. Улардан бирини танлаш ахборотлар базасини яратаётган фойдала-
нувчи ихтиёрида бўлиб, кўплаб олимлар, жумладан мавжуд техник ва дастурий 
таъминланганликка боғлиқ, автоматлаштирилаётган вазифанинг мураккаблиги, 
ахборот ҳажми билан белгиланади. 
Маълумотлар модели қуйидаги таркибий қисмдан иборат: 
1. 
Фойдаланувчининг маълумотлар базасига муносабатини намойиш этиш-
га мўлжалланган маълумотлар тузилмаси. 
2. 
Маълумотлар тузилишида бажарилиш мумкин бўлган операциялар. Улар 
кўриб чиқилаётган маълумотлар модели учун маълумотлар тилининг асосини 
ташкил этади. Яхши маълумотлар тузилмасининг ўзигина етарли эмас. Маълу-
мотларни аниқлаш тили (МАТ) ва маълумотлар билан амаллар бажариш тили 
(МБАБ)нинг турли операциялари ёрдамида бу тузилма билан ишлаш имконига 
эга бўлиш зарур.
3. 
Яҳлитликни назорат қилиш учун чеклашлар. Маълумотлар модели 
унинг яҳлитлигини сақлаш ва ҳимоя қилишга имкон берувчи воситалар билан 
таъминланган бўлиши зарур. Қуйида шундай чекланишларнинг намуналари 
келтирилган: