Microsoft Word mahtumquli ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 
4
Bul yerda erlar bor, ko‘rgil!" dedilar. 
 
Nazarim tushganda ul to‘rt mardona, 
Ko‘nglim jo‘sha keldi, boshim gardona, - 
 
deya shoir ma’no olamida erlar – valiy zotlarni ko‘rib, ko‘ngli jo‘sh urib, boshi 
aylanganini aytib, his-hayajonini izhor etadi. Ma’no olamidan Maxtumquliga insonlarni 
she’r bilan Haqqa da’vat etish izni va iste’dodi berilgani manzuma zamirida ifodalangan. 
Bu "O’g‘lon, Alloh yoring, borgil, dedilar" satridan ham anglashiladi. 
 
Ye.E. Bertels bu she’rni A.S. Pushkinning "Prorok" ("Payg‘ambar") nomli she’ri bilan 
taqqoslab, mushtarak va farqli jihatlarini topishga uringan. Chunki, unda ham "Turgil, ey 
Payg‘ambar, chorla, da’vat et!" degan xitob bor. Ammo Pushkinning "Payg‘ambar" she’ri 
aslida hazrati Rasululloh sallallohu alayhi va sallam haqlarida bo‘lib, unda, shaqqi sodr, 
ya’ni, bolalikda hazrati Payg‘ambarimizning ko‘kraklarini farishtalar yorib, qalblarini 
poklagani, keyin esa ko‘ksilariga hikmat to‘la cho‘g‘dek oltin jom joylaganlari hamda 
vahiy voqealari, u zotga insonlarni ogoh etib, Haqqa da’vat qilish amr etilgani 
ifodalangan. She’rdagi: "Vosstan, prorok, i vijd, i vnemli" ("Turgil, ey Payg‘ambar, 
chorla, da’vat et") satri "Muddassir" surasidagi  "Qum  fa  anzir"  –  "Tur  va  ogoh  et!" 
oyatidan olingan. Pushkin yozadi: 
 
Yotardim kimsasiz yobon ichinda, 
Menga vahiy keldi Allohdan shunda: 
 
"Turgil, ey Payg‘ambar, chorla, da’vat et, 
Irodamga bo‘ysun, bas, tamomila; 
Sen barru bahrni kezib, irshod et, 
Insonlar qalbin yoq, haq Kalom ila!"  
 
Pushkin Qur’oni karim tarjimasini o‘qib, "Podrajanie Koranu" ("Qur’ondan iqtibos") 
she’riy turkumini yilda yozgan bo‘lsa, oradan ikki yil o‘tib, yilda "Payg‘ambar" degan 
she’rini bitgan. Demak, bu orada u hazrati Payg‘ambarimiz(s.a.v.)ning hayotlarini ham 
o‘rgangan, deyish mumkin. Ammo she’rda Payg‘ambarga mos bo‘lmagan nojoiz so‘zlar 
ham borki, bu ifodalar shoirning o‘z shaxsiga oiddir. Negaki, u she’rning ilk nusxasida 
so‘nggi baytni o‘z-o‘ziga xitob qilish bilan yakunlagan. Keyin qayta ishlab, Qur’on oyati 
ma’nosini ifodalagan. 
Maxtumqulining "Turgil, dedilar" she’ridagi tafsilot zohiran hazrati Payg‘ambarimiz 
voqealariga o‘xshagani uchun Bertelsni qiziqtirib qolgan. Holbuki, Hazrati 
Payg‘ambarimiz voqealari vahiyga va Qur’onga asoslangan, Maxtumquli voqeasi esa 
ma’no olamidan yetgan xabardir. She’rlarda o‘xshashlik yo‘q, voqealarda o‘xshashlik 
bor. Bas, Bertelsning taajjubi ilmga asoslanmagan, balki zohiriy o‘xshashlikdan tug‘ilgan 
mulohazalardir. 
 
* * *  
 
Maxtumquli o‘z davrida bosqinchilar zulmi ostida qolgan xalqni birlashtirishga, yurtni 
tashqi va ichki dushmanlardan ozod etishga o‘z iste’dodi bilan harakat qildi. Shoir 
yozadi: 
 

---

Saylanma. Maxtumquli