Microsoft Word конструкция doc qisqartirilgan doc

Rudalar nomi	Ma’danlar nomi	Temir oksidla ri	Temirning miqdori, %		Begona jinslar		Rangi		Qaytariluv- chan- ligi
Konlar joylari
			Oksid- larda	Ruda- larda
1	2	3	4	5		6		7		8		9
Magnit temirtosh	Magnetit	Fe,O4	72,2	40-65		Silikatlar, sulfidlar, kalsitlar va boshqalar		Qoramtir tusli		Qiyin qaytariladi		Uralda (Magnitnaya, Visokaya, Bla-gadat tog‘lari) Sibirning Angara-Pit tumanlarida, Qozo- g‘istonning Kusta-nay viloyatida, Kavkaz, Ukraina va Kursk oblastining magnit anomaliyasi va boshqa tumanlar.
Qizil temir- tosh	Gematit	Fe,O,	70,0	50-60		-II-		Qizildan qoragacha		Oson qaytariladi		Ukraina (Krivoy Rog), Sharqiy Si- birda (Korshunovo), Qozo- g‘istonda (Atasuv, Sokolovsk- Sarbaysk) va boshqa tumanlar.
1	2	3	4	5		6		7		8		9
Qo‘ng‘ir temir tosh	Limonit	2Fe,O, 3H2O	60,0	30-50		-II-		Jigarrang sariqdan qora qo‘ng‘irga cha		-II-		Ukrainaning Kerch yarim oroli, Tula, Lipetsk, Qrim yarim oroli, Qozog‘istonda (Lisakovsk va Lyatsk) va boshqa tumanlar.
Shpat temir- tosh (kar- bonatlar)	Siderit	FeCO,	48,0	30-40		-II-		Sarg‘ish va kulrang		-II-		Uralning Baykal va Krivoy Rog o‘lkasining Zlatoust tumanlari, Qrim va boshqa tumanlar.

11

4-§. Flyuslar va ularning metallurgik jarayondagi roli

Ruda suyuqlashtirishdan avval boyitilsada, unda bir- muncha begona jinslar (Si0₂, A1₂0₃, CaO, MgO va bosh- qalar) qoladi.

Metall ishlab chiqarish jarayonida ruda tarkibida qolgan begona jinslarni shlakka^* o‘tkazish uchun pechga flyus kiritiladi. Amalda foydalaniladigan temir rudalari tarkibida ko‘proq Si0₂ bo‘lgani uchun flyus sifatida domna pechlariga ohaktosh (CaC0₃) va kamroq ohaktoshli dolomit (mCaC0₃,
«MgC0₃) dan foydalaniladi.
Demak flyus ruda va yoqilg‘i tarkibidagi begona jinslarni hamda yoqilg‘i kulini o‘zi bilan biriktirib shlakka o‘tkazib, jarayonning bir me’yorda borishini va shu bilan kutilgan tarkibli cho‘yan olishni ta’minlaydi. Agar jarayon davomida shlakni suyultirish zarur bo‘lsa, buning uchun pechga ma’lum miqdorda kalsiy ftorit (CaF₂) kiritiladi. Flyusni tejash maqsadida flyus sifatida asosli shlaklardan foyda- lanish ham mumkin.

5-§. O‘tga chidamli materiallar, ularning xillari va ishlatilish joylari

Ish jarayonida metallurgik pechlari, havo qizdir-gichlar, metall yig‘gichlar, kovshlar, havo va gaz trubalari yuqori temperatura, katta yuklama (nagruzka) ta’sirida bo‘lib suyuqlanmasligi, termik jihatdan chidamli bo‘lishi, pechdagi suyuq metall, shlak va gazlari bilan reaksiyaga kirishmasligi lozim. Yuqorida qayd etilgan hollarning oldini olish uchun ularning devorlari o‘tga chidamli materiallar (g‘isht, har xil shaklli buyumlar) bilan teriladi.

• 
  shlak – ruda. yoqilg‘i va begona jinslarning flyus bilan bog‘lanishidan hosil bo‘lgan chiqindi.
  

O‘tga chidamli materiallar xossasiga ko‘ra quyidagi guruhlarga ajratiladi:

1. 
   Kislotali.
   
2. 
   Asosli.
   
3. 
   Neytral.
   

3-jadvalda o‘tga chidamli materiallar haqida ma’lumotlar keltirilgan.

6-§. Domna pechining tuzilishi

Domna pechi 8–10 yil davomida uzluksiz ishlovchi shaxt pechi bo‘lib, o‘rtacha hajmi 2000–3000 m³ bo‘ladi. (Keyingi yo‘llarda masalan, Krivoy Rog, Cherepoves metallurgik kombinatlarda katta hajmli domnalar ham qurilgan.)

1-rasm, a da domna pechining umumiy ko‘rinishi, 1-rasm, b da esa uning zonalari bo‘yicha temperaturaning taqsimlanish grafigi ko‘rsatilgan. Domna pechining ichki devori shamot g‘ishtidan terilib, sirtidan 15-20 mm.li po‘lat list bilan qoplanadi. Pechning o‘tga chidamli g‘isht terilma- lari chidamliligini oshirish maqsadida (pech balandligining 3/4 qismida) sovitish trubalari o‘rnatilgan bo‘lib, ularda sovuq suv aylanib turadi.
Domnaning ustki qismi koloshnik deyilib, unga shixta materiallar porsiyalab bir tekisda yuklash apparatida yuklanadi.
Domnaning tubi leshchad deyiladi, u grafit gilli bloklar yoki yuqori sifatli shamot g‘ishtlardan teriladi.
Pech metall halqali taglik plitaga, taglik plita esa beton poydevorga o‘rnatilgan temir ustunlar 11 da yotadi.
O‘txona pechning eng muhim qismidir, chunki unda yoqilg‘i yonadi hamda suyuq cho‘yan va shlak yig‘iladi.
O‘txonaning eng pastki qismidan shaxtaning balandli- gigacha bo‘lgan hajmi pechning foydali hajmi deyiladi.
O‘txonaning yuqoriroq qismida aylana bo‘ylab bir nechta teshiklar bo‘lib, ularga maxsus uskunalar – furmalar (8), pech devoridan ichkariga qarab 150–200 mm chiqarilib o‘rnatiladi va ular orqali pechga yoqilg‘ining yaxshi yonishi uchun qizdirilgan havo 0,25 MPa (2,5 atm) bosimda haydalib turiladi. Furmalar soni pechning hajmiga qarab 16 tadan 24 tagacha bo‘ladi. Furmalar mis yoki alyuminiy qotishmalaridan yasalgan bo‘lib, ish jarayonida erib ketmasligi uchun ularning havol devorlari orqali sovuq suv aylantirib turiladi.
Furmalarning pastrog‘idagi teshiklarga shlak, undan pastroqdagi teshikka esa cho‘yan chiqarish novlari (9), (10) o‘rnatiladi. O‘txonada yig‘ilayotgan cho‘yan har 2–4 soatda, shlak 1–1,5 soatda o‘z novlaridan kovshlarga chiqarib turiladi. Cho‘yanni, shuningdek, shlakni pechdan chiqarish uchun tegishli joyida 50–60 mm.li teshik elektr burmashina bilan ochiladi, berkitishda esa o‘tga chidamli tiqinlardan foydalaniladi. Metallurgik kombinatlarda bir vaqtda bir necha domnalar ishlaydi.
O‘rtacha hisobda 1 t cho‘yan olish uchun 2035 kg temir ruda, 146 kg marganes ruda, 971 kg koks va 598 kg ohaktosh pechga kiritilib. 3575 kg havo haydaladi. Bunda 755 kg shlak, 5217 kg domna gazi va 348 kg koloshnik changi ajraladi.
Domnalarning bir me’yorda ishlashi uchun barcha ishlar maksimal darajada mexanizatsiyalashtirilgan va avtomat- lashtirilgan bo‘lishi kerak. Bu ishlarni bajarishda uning yordamchi uskunalarining (shixtani yuklash apparati, havo qizdirgichlar, kompressorlar va boshqalar) roli katta.
Keyingi yillarda jarayonni boshqarishda elektron hisob- lash mashinalaridan foydalanish yuqori samara bermoqda.