Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

28.2.Kasb ta’limi psixologiyasining rivojlanishi. 
Mustakil  O’zbekiston  Respublikasida  Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturini  hayotga  tadbiq  qilish 
ko’p  jihatdan  o’quv-tarbiya  ishlarini  islox  qilish,  o’quvchilar  yosh  xususiyatlarini  bilish,  har  qaysi 
yoshdagi  bolalar  bilan  olib  boriladigan  pedagogik,  psixologik  jarayonlar  xususiyatlarini  qanchalik 
yaxshi  bilgan  mutaxassislarga  bog’liq.  Yuqorida  sanalgan  muammolarni  halqilishda  qator  gumanitar 
va maxsus fanlar yordam beradi. Pedagogik psixologiya, yosh psixologiyasi, muxandislik (injenerlik) 
psixologiyasi, maxsus fanlarni o’qitish metodikasi singari fanlar shular jumlasidandir. 
Ishchini  kasb  faoliyati  bilan  bog’liqbo’lganharqanday  masala  uning  kasb  maxorati,  texnikani 
qanchalik egallaganligi darajasi, kasbini sevishi darajasi bilan bog’liq. Ilmiy texnika taraqqiyoti (ITT) 
hozirgi kunda texnikaning tobora jadallashib borayotgan texnika bilan bog’liq, uni yaratish va ishlatish 
ko’nikmalarini egallagan shaxsni tayyorlashni kun tartibiga keskin qilib ko’ymokda. Bu muammoni oz 
bo’lsada  tezrok  halqilish  tayyorlanayotgan  mutaxassislarning  o’z  maxoratlarini  yoshlarga,  o’z 
o’rinbosarlariga qay darajada bera olishlariga bog’liq.  

---

345 
 
Shuning  uchun  bugungi  muxandis  ham  o’z  kasb  sirlarini,  ham  shu  kasb  maxoratini  yoshlarga 
bera  olishi  lozim.  U  umumiy  psixologiyani,  yosh  psixologiyasini,  pedagogik  psixologiyani,  kasb-
ta’limi va uning psixologiyasini bilishi talab qilinadi.  
Hozirgi zamon ishlab chiqarishi insonning u yoki bu faoliyat turida ishlashi uchun o’zida mavjud 
bo’lgan ham jismoniy, ham intellektual potensial imkoniyatlariga ega yoki ega emasliklarini aniqlash 
juda  muhim.Aql,  fikr  yuritish  tezligi  ya’ni  reaksiyasi  ko’p  masalani  hal  qilish  yoki  uddalay  olmaslik 
sababi  bo’lishi  mumkin.  Buni  aniqlash  va  tegishli  tavsiyalar  ishlab  chiqish  bilan  muxandislik 
psixologiyasi, mehnat psixologiyasi shug’ulanadi.  
Boshqa  har  qanday  mehnat  qurollari  singari  texnika  ham  inson  imkoniyatlariga  maksimal 
darajada  moslashtirilishi  kerak.  Bu  eng  avvalo  mehnatning  xavfsizligini  ta’minlash  bilan  bog’liq 
bo’lsa,  keyinroq  ishchining  salomatligi  va  nixoyat  ishlab  chiqarishda  texnikani  qo’llanish  hisobiga 
mehnat  samaradorligini  orttirish  masalasi  bilan  bog’liqdir.  Odam  va  texnika  munosabatlari  bir-biriga 
mosligi masalalarini mehnatpsixologiyasi, uning tarmogi muxandislik psixologiyasi o’rganadi.  
Kasb-hunar  kollejlari  o’quvchilariga  texnikaning  konstruktiv  xususiyatlarini,  muxandislik 
psixologik talablarini hisobga olishni, eng muhimi texnika inson imkoniyatlarini qay darajada hisobga 
olganligini,  ya’ni,  tex-nikaning  gumanizasiyalashuvini  hisobga  olishini  bilib  ishga  yondoshuvi 
masalalarini  anik  tasavvur  qilishi  bilan  bog’liq.  Bu  muammo  muxandislik  psixologiyasida 
o’rganiladigan  markaziy  bosh  mavzu  odam  –  mashinaga  tizimi  OMT–-  (ruscha  SChM  –  «sistema 
chelovek-mashina»)  hisoblanadi.  Odam-mashina  tizimi  va  uning  asosiy  muammolari  kasb  ta’limi 
o’qituvchisi  va  kasb  ta’limi  ustasi  maxoratining  nazariy,  pedagogik-psixologik  tayyorligining  asosini 
tashkil qiladi.  
Muhandislik  psixologiyasi  mehnat  psixologiyasining  bir  tarmogi  bo’lib,  u  odam  va  mashina 
o’zaro  axborot  almashuvidagi  o’zaro  ta’sir  utkazishning  obyektiv  qonuniyatlarini,  ularni  amaliy 
qullanish  va  «jamoa-odam-mashina»  tizimini  loyihalash  va  ekspluatasiya  qilish  muammolarini 
o’rganadi.  
Muxandislik  psixologiyasi  muammolari  XX  asrning  20  –  30  yillaridan  boshlab  o’rganila 
boshladi.Dastlab  tramvay-vagon  xaydovchisi,  telefonistka,  ko’tarma  kran  mashinisti,  uchuvchi 
faoliyatini  o’rganish  bilan  boshlandi.  Chet  elda  40  –  yillardan  boshlab  keng  o’rganila  boshlandi. 
Muxandislik  psixologiyasi  buyicha  birinchi  ilmiy  –  tadqiqot  laboratoriyasi  50  –  yillarda  Leningrad 
universiteti qoshida tashkil etilgan. 
Muxandislik psixologiyasining asosiy vazifalari quyidagilardir: 
-Odam funksiyasini «odam-mashina» tizimida taxlil qilish, operator faoliyati strukturasi klassifi-
kasiyasini o’rganish; 
-Odam-operator  axborotlar  almashinish  jarayonlarini  o’rganish  (odamning  axborotlarni 
qaytaishlash  jarayonining  asosiy  4  bosqichini  o’z  ichiga  oladi:  axborotni  qabulqilish,  qayta  ishlash, 
qaror qabulqilish, boshqarish ta’sirini amalgaoshirish); 
-Operator ish o’rinlarini tashkil qilish prinsiplarini ishlab chiqish; 
-«Odam-mashina» tizimi samaradorligiga psixologik omillarning ta’sirini o’rganish; 
-«Jamoa-mashina»  tizimida  operatorlarni  tanlash  va  tayyorlash  prinsip  va  metodlarini  ishlab 
chiqish. (Kasb tayyorligi quyidagilarni o’z ichiga oladi: kasb ta’limi, jamoani shakllantirish, trenirovka 
–mashqqilish); 
-«Jamoa–odam–mashina» tizimini muxandislik – psixologik loyihalash va baholash; 
-Muxandislik – psixologik ishlamalarining iqtisodiy samarasini aniqlash va hokazolar.