Microsoft Word kartografiya doc

9.5. Kartografiyada avtomatizatsiya 
Swnggi 10-15-yillarda kartografik ishlarni avtomatizatsiya qilish tez 
suratlar bilan h’am ilmiy, h’am amaliy jah’atdan rivojlanib bormoqda. 
Er tyg’risidagi fanlarda ananaviy usullardan yangi texnologiyaga 
asoslangan avtomatik usulga wtganda uning h’ar tomonlama afzalligi 
sezilmoqda. 
Kartografiyada h’am malumotlarni faqat chizma ravishda emas, balki 
raqamlar 
ё
rdamida h’amda er yuzasining modelini kwrgazmali qilib yaratish 

---

127
imkoniyati kattaligi amalda kwrilmoqda. Xalq xwjaligi soh’asida h’am, ilmiy 
tadqiqot ishlarida h’am EHM dan foydalanishning ah’amiyati katta. 
Er yuzasining kichikroq qismining modelini yaratish bilan u joy twg’risida 
etarli malumot olish mumkin.
Kartografik texnologiyani avtomatlashtirish masalalari kompyuter grafikasi 
(chizmachiligi) bilan qwshilib yirik avtomatlashtirilgan sistemasini tashkil qiladi, 
natijada kartografik avtomatizatsiya sistemasi (KAS) bun
ё
dga keladi. Bu tizimda 
raqamli malumotlar, chizmali (grafik) ishlar, er yuzasining modellari, aerokosmik 
manbalar va kartografik malumotlardan foydalanib, malum bir soh’ani tadqiq 
qilish imkoniyati tug’ilmoqda. Bularning h’ammasi kartografik malumotlar banki 
orqali bajariladi. Kartografiyada dastlabki avtomatizatsiyani qwllash jara
ё
ni 
ё
rdamida qog’ozda 
ё
ki plastikda EHM dan olingan raqamlar asosida chizma 
shakllar olish bilan bog’liqdir. 
Raqamlar 
ё
rdamida mikrofilmli kartalar bun
ё
dga keltirish jara
ё
ni AQSh va 
Angliyada ishlab chiqilgan. Kartografik tasvir maxsus apparatlar 
ё
rdamida 
mikrofilm tasmalarida 
ё
ziladi swng undan kartalar tuzish mumkin. 
Kartografik malumotlar banki turli soh’alarda qwllaniladi. Kartografik 
malumotlar banki (KMB) ning malumotlar bankidan farqi shundaki KMB da 
malumotlar banki yirik kompleks bwlib, undan xalq xwjaligining turli soh’alarida 
va ilmiy tadqiqot ishlarida asosiy manba sifatida foydalaniladi. Bunda h’amma 
malumotlar fondlarni yig’ish asosida vujudga keladi. 
Kartografik malumotlar banki quyidagi asosiy vazifalarni bajarishga qodir: 
raqamli malumotlarni yig’adi va h’isobga oladi, ularni saqlaydi, doimo yangilab 
turadi va kerakli joylarga etkazib beradi. 
KMB quyidagi kwrsatkichlari bwyicha egallagan h’ududga, ishlatilishiga va 
tashkiliy darajasiga qarab tasniflanadi. Egallagan h’ududi bwyicha KMB Er shari 
va uning regionlari bwyicha, kosmik malumotlar asosida yig’iladi. Uni wrganish 
obekti, mamlakat uning qismlari, shah’arlari, sanoat kompleksi bwlishi mumkin. 
KMB dan malum soh’alarda masalan, tabiatni muh’ofaza qilishda, 
melioratsiya ishlar bwyicha, geografik informatsiya sistema (G
İ
S) da foydalanish 
mumkin. Bazan aloh’ida kartografik malumotlarni yig’ish bwyicha h’am sistema 
tashkil qilish mumkin. 
Swnggi vaqtlarda kartografik malumotlarni qidirib topishning avtomatik 
sistemasi ishlab chiqilgan. Bu sistemada faqat biror h’udud bwyicha 
ё
ki soh’a 
bwyicha kartografik malumotlarni yig’ish, saqlash va etkazib berishdan tashqari, 
undan kerakli kartografik malumotlarni qidirib topib sistemaga solib 
avtomatlashtirish mumkin. 
Kartografik sistema 
ё
rdamida juda yirik masalalarning echimini topish 
mumkin. Hozirgi vaqtda davlat chegaralarning kartografik sistemasini yaratish, 
ekologik vaziyati tang bwlgan h’ududlarni wrganishda (masalan, Orol 
muammosi), kartografik geoinformatikaning xizmati tobora oshib bormoqda. 
Respublikamizda karta va atlaslarni tez va sifatli qilib yaratishda xorijdan 
keltirilgan kartogafik avtomatik asboblardan «Merkator» sistemasining xizmatlari 
kattadir. 

---

128
Avtomatik usul faqat karta tuzishda emas, kartadan foydalanishda h’am 
qwl kelmoqda. Masalan, bu usuldan kartadagi maydonlarni wlchashda dar
ё
, 
aloqa ywllarining uzunligini aniqlashda h’am foydalanilmoqda. Hozirgi vaqtda 
maxsus avtomatik asboblar 
ё
rdamida samol
ё
tning h’arakati va qaerda uchib 
keta
ё
tganligi aeronavigatsiya kartasida maxsus belgi bilan avtomatik usulda 
kwrsatib beriladi. 

---

129
10. BOB. WQUV KARTALARI