Microsoft Word kartografiya doc

9 BOB. KARTA VA ATLASLARNI LOYIHALASH, TAH’RIR QILISH 
VA TUZISH 
9.1. Karta va atlaslarni loyih’alash 
 
Geografiya wqituvchisi 
ё
ki kartadan foydalanadigan h’ar bir kishi wzi 
foydalana
ё
tgan karta
ё
ki atlasning qanday va qay tartibda yaratilganligini, uni 
qanday ishlatishni yaxshi bilib olishi shart. Shuning uchun karta 
ё
ki atlaslarning 
qanday va qay tartibda tay
ё
rlash jara
ё
ni bilan tanishtirish maqsadga muvofiqdir. 
Umuman, kartalar va atlaslar yaratish juda mashaqqatli ish bwlib, kwp 
texnologik jara
ё
nlarni wz ichiga oladi. 
Kartalar asosan 2 xil usulda: 
1. Bevosita dalada s
ё
mka qilish ywli bilan (fototopografik usulda) va 
maxsus s
ё
mka qilish masalan, geologik s
ё
mka, tuproq s
ё
mkasi (kadastrlash 
s
ё
mkasi), geobotanik, geofizik s
ё
mka va boshqa ywllar bilan ishlanadi. 
2. 
Kameral sharoitda, yani kabinetda, yig’ilgan h’ar xil manba va 
malumotlar (astronomik, topografik, s
ё
mka manbalari, kartografik, geografik, 
iqtisodiy-statistik, aerokosmik suratlar va boshqa manbalar) asosida maxsus 
mutaxassis kartograflar tomonidan tuziladi. Hozirgi kartografiya darsliklarida va 
qwllanmalarda topografik va geografik kartalarni dala va kameral sharoitda 
yaratish twg’risida malumot berilgan.
Lekin dala sharoitida h’am topografik kartalar asosida tuzilgan yirik va 
wrta masshtabli mavzuli kartalar h’am bwladi, ular geologik, geobotanik, tuproq, 
landshaft kartalaridir. Bundan kartalar yaratish ywllarini maxsus fanlar, yani 
tuproqshunoslik kartografiyasi, geologik kartografiya va geobotanik kartografiya 
fanlari wrgatadi. 
Kartografiyada bir-biriga wxshash va bir-birlariga yaqin bwlgan, lekin 
wzaro farq qiladigan 3 ta kartografik termin mavjud. Ular quyidagilar:
 
kartalarni
 
loyih’alash, tah’rir qilish va tuzish.
Kartalarni loyih’alash yangi kartani yaratish va mavjud kartalarni modernizatsiyalash, yani yangilash 
demakdir. 
Kartalarni tah’rir qilish deganda, karta yaratishning tah’ririy h’ujjatlarini ishlab chiqish va karta yaratish 
jara
ё
nida ilmiy-texnikaviy ishlarga rah’barlik qilish usullari tushuniladi. 
Kartalarni tuzish deganda, kartaning dastlabki nusxasini yaratish usuli tushuniladi, bu matematik asos, 
kartaning mazmuni, generalizatsiyalangan kartografik tavsif aks etgan nusxadir.
Loyih’alashning maqsadi kartani yaratish va yangilash jara
ё
nida olib boriladigan ishlarni tashkil qilish
bah’olashdan iboratdir. 
Karta va atlaslarni loyih’alashtirish vazifalariga quyidagilar kiradi: 
a) buyurtmachi bilan birgalikda texnikaviy vazifalarni ishlab chiqish, yirik kartografik asarlar bwlsa uning 
umumiy dasturini ishlab chiqish; 
b) kartaning matematik asosini (masshtabi, proektsiyasi, formati (wlchamlari), komponovkasi, atlas bwlsa 
uning maket komponovkasi) ishlab chiqish; 
v) kartaning mazmunini ishlab chiqish, shartli belgilari, tasvirlash usullarini, tajriba nusxasini va mualliflik 
maketini (nusxasini) tay
ё
rlash; 
g) kartani oson va arzon ywl bilan sifatli qilib tay
ё
rlash ywlini ishlab chiqish; 
d) karta va atlasni yaratish uchun zarur bwlgan tashkiliy ishlarni rejalashtirish va amalga oshirish; 

---

120
j) karta va atlaslarning texnikaviy-iqtisodiy asosini ishlab chiqish. 
Karta 
ё
ki atlasning programmasi (dasturi) loyih’alashning negizidir. 
Bu jara
ё
n quyidagilarni wz ichiga oladi: karta tuziladigan h’ududning 
nomi, kimlar uchun mwljallanganligi, kartografik twri, tipi, karta va atlaslarning 
mavzulari, matematik asosi, kartalar mazmuni, generalizatsiya printsiplari, 
tasvirlash usullari va shakllari, statistik va kartografik manbalar, ulardan 
foydalanish tartibi h’amda karta 
ё
ki atlasni tay
ё
rlash texnologiyasi. 
Dasturga qwshimcha yana texnikaviy-iqtisodiy h’isob-kitoblar, texnikaviy-
tashkiliy ishlar va kartaning ilmiy-texnika loyih’asi kiradi. Tuzilgan karta va 
atlasning loyih’asi yaratila
ё
tgan karta 
ё
ki atlas twg’risida twliq malumot 
beribgina qolmay, uning twliq qiymati va tannarxi karta h’amda atlasning malum 
texnologik jara
ё
nlari, mualliflik maketini tay
ё
rlash, tuzish va tah’rir qilish 
nusxasini tay
ё
rlash h’amda nashr qilish maketini tay
ё
rlash jara
ё
nlarini bajarish 
vaqtlari h’am kwrsatiladi. 

---

121
ТЕХНИК
математик
асос
картанинг
мазмуни
ва
жи
x
озланиши
мас
-
штаб
проек
-
ция
ком
-
понов
-
ка
фор
-
мати
муаллифлик
нусхаси
(
макет
)