Microsoft Word kartografiya doc

8 BOB. GEOGRAF
İ
K KARTALARDAN FOYDALAN
İ
Sh 
8.1. Geografik kartalardan tadqiqot quroli sifatida foydalanish 
Geografik kartalar tabiat va jamiyat tomonidan yaratilgan va atrofimizni wrab turgan borliqni malum bir 
vaqtdagi tasvir-modeli bwlib, insonning meh’nat mah’sulidir. Geografik kartalar 
ё
rdamida juda kwplab ilmiy va 
amaliy muammolar h’al qilinmoqda va kelajakda h’al qilinishi mumkin. Geografik kartalar respublikamiz tabiiy 
va ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasini wrganishda, geologik tadqiqotlarda, qazilma boyliklarni qidirib topishda, er 
resurslarini wrganib undan oqilona foydalanishda, er usti va er osti suvlarini geografik jih’atdan wrganib, 
ulardan unumli foydalanishda ishlab chiqarish kuchlarini twg’ri joylashtirishda, h’ududlardagi ekologik 
vaziyatni wrganib, chora va tadbirlarni amalga oshirishda va nih’oyat h’arbiy soh’ada keng foydalanilmoqda. 
Swnggi 10-20 yil ichida mavzuli kartalar soni h’am kwpayib, undan 
foydalanish ywllari kengaymoqda. Natijada kartadan foydalanishning h’ar xil 
ywllari ochilmoqda. Shulardan biri tadqiqot usulidir. 
«Kartografik tadqiqot uslubi» yirik kartograf prof. K.A.Salishev tomonidan 
tavsiya qilingan, u kartografiyaning aloh’ida bir soh’asi sifatida wrganila 
boshlandi. Uning 
ё
zishicha, kartadan tadqiqot mah’suli sifatida va mah’sulni 
wrganish uslubi sifatida foydalaniladi. Kartograf A.V.Gedimin kartadan «meh’nat 
mah’suli» sifatida foydalanishni taklif qilganlardan biri h’isoblanadi va 
quyidagicha izoh’lagan. 
Wrta asrlarda 
Yangi davrda 
Karta 
ё
rdamida echiladigan bazi 
masalalar 
İ
bti-doiy 
jamao 
davri-da
Qad-imgi
Yunon-
iston va 
Rim 
dastlabk
i yrta 
asrda 
XIII-
XVII 
asr-lar-
da 
XIX 
asr-
gacha
XIX asr va 
XX asr 
boshlarida 
Hoz-irgi
davr-da
Geografik obektlarni wzaro 
joylanishini kartada aniqlash va 
orientirlash. 
Kartaga qarab masofa, ywnalish 
va maydonlarni aniqlash (kattaligini 
taqqoslash ywli bilan) 

---

115
Jadvalning davomi 
Joyda kartaga qarab orientirlash. 
Kartani manaviyat jih’atdan tasir 
qilishda foydalanish 
Karta bwyicha masofa (uzunlik) va 
ywnalishlarni wlchash 
Kartadan h’ar xil malu-motlarni 
tushiruvchi asos sifatida 
foydalanish 
Kartada maydonlarni wlchash 
Kartada balandlik, qiyaliklarni va 
relef bilan bog’liq bwlgan 
masalalarni h’al qilish 
İ
lmiy jih’atdan umumlashtirish va 
bashoratlash 
Kartadan voqea va xodisalar, 
dinamikasini, tarkibini va wzaro 
bog’liqligini wrganish. Tabiatni 
muh’ofaza qilish va uni monitoring 
qilishda foydalanish 
A.V.Gediman ana shu jadvalni tuzib, kartadan qaysi vaqtda qanday ywnalish va maqsadlar uchun 
foydalanish ywllarini kwrsatib berdi. Jadvalda karta 
ё
rdamida echimini topish mumkin bwlgan masalalar 
berilib, ularning vaqt bwyicha foydalanish darajasi aks ettirilgan. Natijada ibtidoiy jamiyatdan to shu 
vaqtgacha kartadan qanday maqsadlar uchun foydalanilganligi kwrsatilgan. 
Prof. A.M. Berlyant bu soh’ani chuqurlashtirib, ilmiy va nazariy jih’atdan
rivojlantirdi, kartografiyaning asosiy bir tarmog’i sifatida bazi kartograf 
mutaxassislar tay
ё
rlaydigan oliy wquv yurtlarida maxsus fan sifatida wqitish 
ywllarini isbotlab berdi.