Microsoft Word kartografiya doc

8.3. Karta 
ё
rdamida wqib wrganish 
Karta mazmunini tushunib, undan kerakli malumot olish
 
kartani wqish
 
deyiladi.Wquvchi shartli belgi 
ё
rdamida kartada tasvirlangan voqea va 
h’odisalar twg’risida fikrlab, swng malumot oladi. Kartada voqea va h’odisalar bir 

---

118
tomonama wrganilmasdan, u bilan bog’liq bwlgan boshqa malumotlar h’am 
wrganiladi. Umumgeografik kartada tasvirlangan bir shah’arni misolida olib 
kwraylik. Punsonning katta va kichikligiga qarab ah’oli yashaydigan joyning 
ah’olisi soni, nomi 
ё
zilgan shrift 
ё
rdamida (shakli, kattaligi bilan) uni si
ё
siy-
mamuriy ah’amiyati aniqlanadi. Agar shah’ar temir ywl va avtomobil ywli bilan 
bog’langan bwlsa, u transport uzeli ekanligi, dengiz bwyida 
ё
ki kema 
qatnaydigan dar
ё
bwyida bwlsa, u port h’isoblanadi. Wquvchining geografik 
bilimi qancha keng bwlsa, kartadan shuncha kwp malumot ola biladi. 
Matn wqish bilan karta wqishda katta farq bor. Kartada shartli belgi bilan 
voqea va h’odisalarning joylashishi va tarqalishi twg’risida keng malumot olish 
mumkin. Maydonli va chiziqli geografik obektlarning 
ё
zuviga qarab egallangan 
maydonni 
ё
ki uzunligini aniqlasa bwladi. Masalan, Qorabwg’ozgwl qwltig’i deb 
ё
zilgan nom 
ё
rdamida kartadagi obektning egallagan maydonini tushunamiz, 
agar tog’ nomi 
ё
zilsa uzunligini aniqlash oson. Masalan, Wzbekistondagi 
Qurama tizmasi nomining 
ё
zilishiga qarab, uning qaerdan qaergacha 
chwzilganligini bilsa bwladi. 
Kartani wqib unda tasvirlangan tafsilotlarni wrganib, voqea-h’odisalarning 
tarqalish qonuniyatlari aniqlanadi. Wzbekiston Respublikasining umumiqtisodiy 
kartasida sug’oriladigan maydonlarning chegaralariga qarab bunday erlarning 
dar
ё
vodiylari bilan bog’liqligini kwrib, ularning joylanish qonuniyatini aniqlash 
qiyin emas. 
Geologik kartalar 
ё
rdamida geologlar foydali qazilmalarning tarqalish 
qonuniyatlarini aniqlashadi. 
Har xil mazmundagi kartalarni bir-biriga taqqoslash ywli bilan h’am voqea 
va h’odisalarni bir-biriga nisbatan aloqasini bilsa bwladi. Geografik kartalarni, 
geologik, tuproq va wsimlik kartalari bilan solishtirganda ularning wzaro 
aloqalari kwrinib turadi. Masalan, shwrxok tuproqlar Wrta Osi
ё
sharoitida relefi 
pastroq bwlgan joylarda uchraydi. 
İ
kki xil mavzuli kartalarni ustma-ust qwyish ywli bilan voqea va 
h’odisalarning wzaro bog’liqligi va rivojlanish jara
ё
ni aniqlanadi. Karta 
ё
rdamida 
voqealarning rivojlanish jara
ё
nini yaxshi bilsa bwladi. Respublikamizning 
umumiqtisodiy kartasi bilan istiqlolgacha chop etilgan shunday kartani 
taqqoslaganda undagi wzgarishlar aniq namo
ё
n bwladi. Masalan, ekin 
maydonlarining wzgarishini, shah’arlar sonining kwpayishini, ishlab 
chiqarila
ё
tgan sanoat mah’sulotini oshib borganini kwrish mumkin. Maxsus 
kartalar bashorat qiluvchi kartalar 
ё
rdamida bwladigan voqea-h’odisalarni, 
masalan, Orol dengizining suv sath’i wzgarishini bilib olish mumkin. 
Geografik kartalar 
ё
rdamida h’ududni kompleks wrganish katta ah’amiyatga ega. Shu borada wrta maktab 
wquvchilari uchun nashr qilingan «Wzbekistonning geografik atlasi» (1999) va h’ar bir sinf uchun nashr 
qilina
ё
tgan geografik atlaslarning xizmatlari kattadir. 

---

119