|
407-guruh talabasi Meliyeva Nasiba
Mavzu: Adabiy tur va janrlar. Zamonaviy o’zbek adabiyoti misolida
Ballada janri haqida ma’lumot bering. Hamid Olimjonning “Jangchi Tursun” balladasi misolida
Ballada nima? Bu she'r yoki nasr shaklida yozilgan adabiy asar bo'lib, u har doim aniq uchastkaga ega. Ko'pincha, balladalar tarixiy ma'noga ega va ularda siz ma'lum tarixiy yoki afsonaviy belgilar haqida ma'lumot olishingiz mumkin. Ba'zan teatrlashtirilgan spektakllarda ularni kuylash uchun balladalar yozilgan. Odamlar, birinchi navbatda, har doim ma'lum bir fitnaga ega bo'lgan qiziqarli syujet tufayli, bu janrni yaxshi ko'rishardi.
Balladani yaratishda muallif yo uni ilhomlantirgan tarixiy voqeaga, ham folklorga asoslanadi. Ushbu janrda maxsus tayyorlangan belgilar kamdan-kam uchraydi. Odamlar o'zlarining sevimli belgilarini tan olishni yaxshi ko'radilar.
Ballada adabiy janr sifatida quyidagi xususiyatlarga ega.
Tarkibning mavjudligi: kirish, asosiy qism, eng yuqori qism, denouement.
Hikoya chizig'ining mavjudligi.
Muallifning qahramonlarga bo'lgan munosabati etkaziladi.
Belgilarning his-tuyg'ularini va his-tuyg'ularini ko'rsatish.
Süjetning haqiqiy va hayoliy daqiqalarining uyg'un kombinatsiyasi.
Peyzajlarning tavsifi.Syujetda sirlarning, topishmoqlarning mavjudligi.
Muloqot belgilarining mavjudligi.
Lirik va dostonning uyg'un kombinatsiyasi.
Shunday qilib, biz ushbu adabiy janrning o'ziga xos xususiyatlarini aniqladik va ballad nima ekanligini aniqladik.
Ballad" so'zi frantsuzcha "ballada" dan, keyin esa, o'z navbatida, lotincha "ballo" - "raqs" so'zidan kelib chiqqan. Balad janri o'rta asrlarda rivojlangan. Dastlab xalq raqsi qo'shig'i deb nomlangan; keyin baladlar jinoyatlar, qonli nizolar, baxtsiz sevgi va etimlik haqida gapirib, keng qo'llanila boshlandi. Ballad syujetlarini ishlab chiqish ikkita asosiy yo'nalishda o'tdi: qahramonlik - tarixiy mavzular juda samarali bo'ldi; parallel ravishda, u sevgi mavzulari bilan bog'liq hikoyalar yaratdi. Aslida ikkala guruh o'rtasida aniq bir chiziq yo'q edi. Qahramonlik va sevgi haqidagi hikoyalar ko'pincha bir-biri bilan chambarchas bog'langan, afsonaviy folklor motivlariga singib ketgan, ba'zan komik tarzda talqin qilingan, baladning kelib chiqishi yoki mavjudligi bilan bog'liq o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan.
Qahramon baladalari afsonalar, afsonalar va epik qahramonlar kunlari uzoq o'tmishga tushib qolganda shakllandi. Qahramon balladalari aniq tarixiy voqealarga asoslangan bo'lib, ularning har birida ko'proq yoki kamroq darajada kuzatiladi, bu ularni qahramon-tarixiy deb atash huquqini beradi.
Sevgi haqidagi balladalar eng katta guruhni tashkil etdi. Ular faqat sevgi haqidami? Aksincha, sevgining iztiroblari haqida, o'sha uzoq vaqtlarda har bir burilishda oshiqlarni kutib turgan behisob xavf va to'siqlar haqida.
”Jangchi Tursun” balladasida vatanparvarlikni ulug’lanishi.
1942 yilda H.Olimjon “Jangchi Tursun” balladasini yaratdi. Vatanning xar bir tuprog’i muqaddas. Uni asrash, himoya qilish, kerak bo`lsa fido qilish g’oyasi balladada o`z ifodasini topgan.
Shoir balladani yozishdan bir oy oldin “Onaning nomusi” ocherkini yozib, harbiy xizmatdan qochgan Ortiqning onasi Iqlimaxonning “qochib tirik qolgandan o`lganing yaxshi ” degan o`zbek ayolining vatanparvarligi hikoya qilingan edi. Bu voqea balladaning yaratilishi uchun turtki bo`ldi. “Jangchi Tursun” balladasi shoirning mahorat bilan yaratilgan asaridir.
Balladada lirik qahramon shoirning o`zi, hikoyachi sifatida gavdalanadi. Shuningdek, Tursun va Ona obrazi mavjud. Voqea front va mamlakat ichkarisida sodir bo`ladi. Tursun oddiy jangchi. Biroq u Vatan oldidagi burchini unutadi, o`z hayotini saqlab qolishga, qochishga harakat qiladi. Shu payt onasidan xat keladi.Shu xat bilan asarning tuguni tugiladi, ona o`g’liga murojaat qiladi:
Qayoqqa chekinasan
Bormi keraksiz yering?
Ne uchun odam bo`lding,
Kelmasang dushmanga teng?
Ona o`g’liga insoniylik burchini eslatadi, or-nomusli, Vatanni himoya qilishga da‘vat etadi:
Xalqing uchun to`kkali
Yo`qmi bir qoshiq qoning?
Vatanning tuprog’idan
Shirin ekanmi joning?
Ona so`zlari jangchiga buyruqdek tuyuladi, qo`rquvni unutadi. Ona mardlik va vatanparvarlik timsolidir:
O`g’lim, bu og’ir kunlar
Bir kun o`tib ketadi.
Lekin qo`rqoqning sha‘ni
Ming yillarga o`tadi.
Shuning uchun jangda mard
Bo`lganing yaxshi menga,
Qochib tirik qolgandan,
O`lganing yaxshi menga.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
