Microsoft Word kartografiya doc

7.4. Kosmik suratlarni deshifrovka
qilish (wqish) 
Erning surati birinchi marta inson tomonidan ikkinchi kosmonavt G.S.Titov tomonidan Vostok–2 kemasidan 
olingan. 
1976 yilda «Soyuz-22» kosmik kema uchirilib, unda MKF-6M (kwp zonali kosmik fotoapparat) fotoapparat 
wrnatilib surat olingan. 
Kosmosdan olingan suratlar foydalanishdan oldin bir xil masshtabga keltiriladi va Erning dumaloqligi h’isobga 
olinadi. 
Bir xil masshtabga keltirilgan (transformatsiya qilingan) fotosuratlarni bir-biriga jipslashtirib birorta 
proektsiyaga tushirilsa wsha joyning fotokartasi h’osil bwladi. 
Kosmik suratlarni twg’ridan-twg’ri wqish (deshifrovka qilish) mumkin. Lekin wrganila
ё
tgan obektlar twg’risida 
twliq malumotga ega bwlish qiyin. Shuning uchun oddiy linzali asboblardan tortib juda murakkab bwlgan 
asboblar (interpretaskop) dan foydalanilmoqda.
Kosmik suratlarni oddiy kwz va maxsus asboblar 
ё
rdamida wqish jara
ё
nini deshifrovka qilish (suratni wqish) 
deb yuritiladi. 
Kosmik apparatlardan olina
ё
tgan malumotlar faqat suratlar h’olatida olinmasdan raqamlar, shifrlar va kodlar 
ё
rdamida h’am olinishi mumkin. Ular erda qabul qilib olingandan swng maxsus apparatlar 
ё
rdamida wqilib, 
bazilari karta shakliga h’am keltiriladi. Masalan, «Meteor» suniy ywldoshlaridan olinadigan raqamli 
malumotlar asosida ob-h’avoni bashorat qiluvchi kartalar tuzuladi. 

---

107
Aerokosmik suratlarni deshifrovka qilish deganda, suratlarni kwrib tasvirni wqib, unga mazmun berish, 
moh’iyatini tushunish va shu asosda zarur bwlgan malumotlar olish jara
ё
nlari tushiniladi. 
Deshifrovka qilishni geografik jih’atdan olib qaraganda geografik obektlar, voqea va h’odisalar h’amda ularda 
bwladigan jara
ё
nlarni wrganish, tadqiq qilish h’amda obektlarning xarakterli xususiyatlarini aniqlab ular 
orasidagi wzaro bog’liqlikni kwrsatib beruvchi usul desa h’am bwladi. 
Suratlarni deshifrovka qilish faqat fotogrammetrik deshifrovka qiluvchi asboblargagina emas, balki uni 
bajara
ё
tgan kishining malakasiga, ixtisosiga psixofiziologik xususiyatlariga va albatta suratning sifatiga h’am 
bog’liqdir. 
Mutaxassislarning aniqlashicha, inson kwzi umuman olganda oq rangdan qora rangacha bwlgan oraliqda 
100 xil rangni farq qila olar ekan. Odatda ish jara
ё
nida esa 15-20 xil rangni farqlash mumkin. 
Kosmik suratlarni wqishda undagi tasvirning katta kichikligidan, shakli, rangi, strukturasi, xira va tiniqligidan 
(kontrastligidan) va obektlarning soyasidan h’am foydalaniladi. 
Deshifrovka oldiga qwygan maqsadga qarab h’ar xil bwlishi h’am mumkin. Masalan, geografik, geologik, 
geomorfologik, topografik deshifrovkalar, qishloq xwjalik deshifrovkasi va boshqalar. Geograflar tabiiy 
muh’itning h’ar xil komponentlarini va ularning wzaro bog’liqligini h’amda aloh’ida obektlar, voqea-xodisalarni 
va jara
ё
nlarni wrganishida h’ar xil deshifrovka ywllaridan foydalanishi mumkin. Masalan, landshaftli, 
gidrologik, glyatsiologik, geobotanikali deshifrovka va h’.z. Kosmik suratlarni deshifrovka qilishda suratni 
qaysi usul bilan olinganligiga h’am etibor beriladi. Masalan, oddiy fotografik usul bilan olingan suratni 
deshifrovka qilish, infraqizil rangda 
ё
ki radiolokatsiya ywli bilan olingan suratlarni deshifrovka qilishdan farq 
qiladi. 
Kwp zonali suratlarni deshifrovka qilishda bitta zonada olingan surat bilan cheklanib qolmasdan h’amma 
diapazonda olingan suratlardan h’am foydalaniladi. 
Deshifrovka qilish texnologiyasida uchta asosiy bosqich: obektni topish, tanish va unga mazmun berishdan 
boshlash kerak. Suratlarni wqishda faqat suratning wzi bilan chegaralanib qolmasdan qwshimcha 
manbalardan, wsha joyning kartalari va geografik adabi
ё
tlardan foydalanish zarur. 
Prof. L.A.Smirnovning fikricha aerosuratlarni wqishda texnologik sxema: joy-surat-karta kwrinishda bwlsa, 
kosmik suratda karta-surat-karta kwrinishini oladi. 
Deshifrovka kameral sharoitda dalada vertol
ё
t va samol
ё
tda h’am bajarilishi mumkin. Deshifrovka qilishda 
kosmik suratlarning qaysi usulda olinganligining roli katta. Kwp zonali suratlarda informatsiya kwp 
bwlganidan ulardan turli soh’alarda foydalaniladi. 1978 yilda AQSh da uchirilgan «Skayleb» orbital 
stantsiyasida kwp zonali fotografik sistema wrnatilib unda twrtta kamera bwlib oq-qora va rangli tasvirda 
h’amda infaqizil diapazonda 5 oy davomida 21000 dan ortiq surat olingan. Shu stantsiyada birinchi marta 
echimliligi 16 m, kattaligi 11,5 x 11,5 sm bwlgan mukammal s
ё
mka bajarilgan.