Microsoft Word kartografiya doc

 
nashr qilishda ishlatilgan ranglari; 
⎯
 
bosh masshtabi; 
⎯
 
kartografik proektsiyasi xatoligi va uning tarqalishi, (eng kam va eng 
kwp tarqalgan maydonlari); 
⎯
 
mazmuni qanday tasvirlanganligi: suv obektlari, relefi (ishlatilgan 
usuli), wsimligi, tuproqlari, ah’oli yashaydigan joylari, chegaralari, ijtimoiy-
iqtisodiy elementlari, 
ё
zilgan shriftlari; 
⎯
 
legendasi va komponovkasi; 
⎯
 
karta twg’risidagi umumiy xulosa va fikrlar. 
Kartografik tadqiqot usuli twg’risida gap ketganda deb 
ё
zadi prof. 
A.M.Berlyant – kartada tasvirlangan voqea va jara
ё
nlarni tushuntirish uchun, 
kartadan foydalanish uslubini bilish zarurligini tushunish kerak. Olimning 
takidlashicha, kartani bilish kartadagi voqea va jara
ё
nlar twg’risida miqdor va 
sifat kwrsatkichlarni, geosistemalar orasidagi wzaro bog’liqlik va wzaro 
munosabatlarni, ularni vaqt wtishi bilan wzgarishi natijasida vujudga kelgan va 
vujudga kelishi mumkin bwlgan vaziyatlarni tushuna bilish demakdir.
Swnggi yillarda kartografiyada yangi soh’a – modellashtirish usulidan 
foydalanilmoqda. Modellashtirish shunday uslubki, unda wrganila
ё
tgan obekt 
(voqea va jara
ё
nlar) boshqa bir 
ё
rdamchi obekt orqali wrganilib, uni wrganish 
uslubiga twg’ri kelishi kerak. 
Model tadqiqotni osonlashtiradi va soddalashtirib beradi, kwrgazmali 
qilishga imkon yaratadi, model 
ё
rdamida modellashtirila
ё
tgan voqea va 

---

117
jara
ё
nlar twg’risida yangi malumotlar olish imkoniyati tug’iladi. Modellashtirish 
tadqiqotchiga yangi fikrlar yaratishga 
ё
rdam beradi va wz imkoniyatlarini sinab 
kwrishga 
ё
rdamlashadi. 
Kartografik modellashtirish deganda geografik voqea va jara
ё
nlardan 
foydalanish asosida yangi bilim olish va ulardan foydalanish uchun kartografik 
asarlar yaratish va tah’lil qilish natijasida yangilarini yaratish usulini tushunish 
kerak. Geografik modellarga malum bir joyning matn
ё
rdamida tasvirlab 
ё
zilishi 
(
ё
zma modeli), h’ar xil kartalar, aerosuvratlar, kosmik suratlar, jadvallar, 
profillar, diagrammalar, blokdiagrammalar, h’ar xil matematik formulalarni kiritish 
mumkin. Bazan releflarning tabiiy kwrinishini tasviri h’am model deb yuritiladi. 
Geografiyada ishlatiladigan modellar ichida karta asosiy va ananaviy 
model h’isoblanadi. Karta malum bir matematik qonunlar asosida tuziladi, yani 
Er shari dumaloq bwlishiga qaramay u maxsus usul – proektsiya asosida 
modellashtirilib, tekislikka 
ё
yilib, karta sifatida beriladi. 
Kartalarni ilmiy jih’atdan tah’lil qilish, voqea va jara
ё
nlarni kartadan wqib 
wrganish kartografik tadqiqot uslubi deb yuritiladi. Kartalar geografik 
tadqiqotlarni olib borishda asosiy vosita (qurol) ekan, geograflar kartografik 
tadqiqot usulini h’am bilishi kerak. 
Kartografik tadqiqot usulida quyidagi asosiy usullardan foydalaniladi: 
1. Kartani wqib wrganish; 
2. Kartani kartometrik ywllar bilan tah’lil qilish; 
3. Grafik usul; 
4. Matematik-statistik tah’lil qilish usuli va boshqalar. 
Kartani wqib tah’lil qilish usuli eng kwp qwllaniladigan usul bwlib, kartografik tasvirga asoslanadi, legenda 
asosida bajariladi. 
Kartometrik usulda esa kartada wlchash ywllari bilan nuqtalarning 
koordinatalarini aniqlash, masofalarni h’isoblash, balandliklar, maydonlar, 
h’ajmlar, burchaklar va boshqa miqdor kwrsatkichlarni h’isoblash ywli bilan tah’lil 
qilinadi. 
Grafik usulda kartada profil, kesmalar, blokdiagrammalar, h’ar xil 
diagrammalar va chizmalardan foydalaniladi. Masalan, profil va kesmalar 
ё
rdamida obektlarni vertikal strukturasini, blokdiagramma bilan wlchash 
(qalinligi, bwyi va eni) 
ё
rdamida h’ajmi aniqlanadi. Natijada, Er yuzasi bilan 
geologik struktura orasida bog’liqlikni bilish mumkin. 
Matematik-statistik tah’lil qilish usuli yangi qwllanila
ё
tgan usul bwlib, 
elektron h’isoblash texnikasiga asoslanadi (masalan, yalpi h’osil, h’osildorlik va 
h’okazolar). Bu usulni qwllashda izoliniya usuli qwl keladi. Chunki, bunda 
kartadagi h’ar qanday nuqtada tasvirlangan voqea qiymatini aniqlasa bwladi. 
Statistik kwrsatkichlar 
ё
rdamida bu usul bilan h’ududlar rayonlashtiriladi.