105
AQSh ning «Landsat» resursli ywldoshi 916 km balandlikda h’arakatlanib bir
sutkada Er atrofini 14 marta aylanadi.
1967 yildan boshlab meteorologik tadqiqotlarga mwljallangan «Meteor»
seriyasidagi suniy ywldosh uchirilgan edi. Uning orbita balandligi 600 km ga
yaqin, unda surat olish uchun kwp zonali skanerli qurilma wrnatilgan. Ywldosh
bir sutkada Er atrofini 15 marta aylanib chiqadi.
Olingan suratlar maydoniga,
masshtabiga, obzorligiga qarab h’ar xil
bwladi. Mayda masshtabli suratlar, uchish balandligi 1000 kilometrdan yuqori
bwlib planetalararo orbitalarda uchirilgan «Molniya» va «Appalon» tipidagi
kosmik apparatlardan olinadi.
Regional suratlar materik
ё
ki okeanlarni ayrim katta qismlarining tasviridir.
Ularning qamrov maydoni 100 ming km
2
dan zi
ё
d bwladi. Suratlarning
masshtablari 1:5 mln, 1:10 mln. ga teng.
Televizion suratlar tabiiy geografik rayonlarning
katta qismlarini wz ichiga
oladi. Ularning maydoni wn minglab km
2
joylarni qamrab olib, masshtabi 1:1 mln
dan 1:5 mln. gacha bwlib, «Soyuz» va «Skayleb» orbital stantsiyalari orqali
minglab suratlar olingan. Mukammal suratlarda bir necha metrli obektlar h’am
aks etadi. Masshtabi 1:100 000 – 1:1 000 000 gacha bwlgan surat uchun orbita
balandligi 200 km.li apparatlardan olinadi.
Kosmosdan olingan suratlarni tasnif qilishda ularning
spektral diapazonlari
h’am etiborga olinadi. Bunday suratlar asosan uch diapazonli bwladi:
1. Kwrinadigan va yaqin infraqizil diapazonli suratlar;
2.
İ
ssiq infraqizil diapazonli suratlar;
3. Radiodiapazonli suratlar.
Kosmik suratlarni guruh’larga bwlib wrganish ulardan foydalanish
imkoniyatini oshiradi va maqsadga muvofiq tarzda ishlash imkoniyatini beradi.
Kosmik suratlar h’ar xil aniqlikda tasvirlanadi. Masalan, bazi bir suratlarda
aloh’ida turgan binolarni h’am kwrish mumkin bwlsa, bazi suratlarda kichik ah’oli
yashaydigan joylarni h’am kwrish qiyin. Kosmik suratlarda
obektlarni minglab
ё
ki millionlab kichraytirib tasvirlanishi suratga olish sistemasida ishlatiladigan
asosiy kwrsatkichlaridan biri echimlilik (razreshaemaya sposobnost)
xususiyatiga bog’liq.
Kosmik suratlarni echimi bwyicha V.
İ
.Kravtsova quyidagi twrtta guruh’ga
bwlgan:
1. Juda katta wnlab kilometrli obektlarnigina wqish mumkin bwlgan
suratlar. Bu suratlarning ravshanligi juda kam bwlganidan wlchami 100 m
2
dan
kam bwlsa mah’alliy obektlarni tasvirlay olmaydi. Bunday suratlar infraqizil
nurlar orqali olinadi.
2. 1
km
2
kattalikdagi obektlarni wqish va kwrish mumkin bwlgan suratlar.
Ularda wrtacha kattalikka ega bwlgan mah’alliy obektlarni h’am wqish mumkin.
Bunday ravshanlikdagi televizion suratlar kwproq meteorologik suniy
ywldoshlardan olinadi.
3. 100 m
2
kattalikdagi obektlarni wqish mumkin bwlgan suratlar. Ularda
deyarlik h’amma tabiiy obektlarni wqish mumkin.
106
4. Wnlab metr (10 m
2
dan 100 m
2
gacha) kattalikdagi
obektlarni wqish
mumkin bwlgan suratlar. Bunday suratlarda faqat tabiiy obektlargina emas balki
xwjalik obektlarini h’am wqish imkoniyati bor. Shunday ravshanlikda yuqori
sifatli fotografik usulda olingan fotosuratlargina bwladi.
Kosmik suratlarni mukammalliligi (kichik narsalarni h’am kwrsatuvchanligi)
bwyicha h’am 3 guruh’ga bwlgan:
1. Kam mukammallilikdagi suratlar, ularda informatsiya (malumotlar) kam.
Bunday suratlarni kosmosdan olingan masshtabda wqish qiyin bwlgani uchun
bir necha (2-5) marta kattalashtirib foydalaniladi.
2. Wrtacha mukammallikdagi-ulardan juda kwp informatsiya olish
mumkin. Bunday suratlarni 5-15 marotaba
kattalashtirilgandan keyin
foydalanish mumkin.
3. Wta mukammal suratlar – ulardan juda kwp informatsiya olish mumkin.
Bunday suratlardan 15-30 marotaba kattalashtirib foydalaniladi.
Turli mamlakatlardan uchirilgan kosmik apparatlar maqsadiga kwra ikki sinfga bwlinadi:
1.
İ
lmiy tadqiqot ishlari uchun uchirilgan kosmik apparatlar bwlib, ular
atmosferaning yuqori qatlamlarini va Er yuzasini wrganishga mwljallangan.
2.
Amaliy ah’amiyatga ega bwlgan kosmik apparatlar xalq xwjaligining
eh’ti
ё
jlarini qondirishga va maxsus h’arbiy maqsadlar uchun h’am
mwljallangan bwlishi mumkin.
İ
lmiy tadqiqot ishlari uchun uchirilgan kosmik apparatlar h’am h’ar xil bwladi, ularning kwpchiligi maxsus
soh’alar bwyicha geofizik,
astronomik, geodezik, yadroviy fizika, biologik h’amda universal tadqiqot ishlarda
foydalaniladi.
Meteorologik aloqa navigatsiya, h’arbiy va boshqa maqsadlar uchun uchirilgan kosmik apparatlardan
h’a
ё
tning xilma-xil jabh’alarida foydalanilmoqda. Kosmik apparatlar uchuvchili va uchuvchisiz bwlib,
uchuvchili kemalar atmosferani yuqori qatlamlaridan 200-500 km balandlikda uchib yuradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
