Microsoft Word kartografiya doc

6.2. Generalizatsiya turlari 
 
Karta tuzishda generalizatsiya faqat karta mazmunini saralash va eng asosiylarini tanlash bilan chegaralanib 
qolmasdan, kartani umumlashtirish usullarini h’am h’isobga oladi. 
Generalizatsiya kartada tasvirlana
ё
tgan voqea-h’odislarning chegaralarini, 
miqdor va sifat kwrsatkichlarini saralab, umumlashtirib, tafsilotlarni bir-biriga 
bog’lab, masshtab asosida tasvirlaydigan va geografik xususiyatlarini saqlab, 
jamlab bir butun qilib kwrsatadigan usuldir. Quyida generalizatsiya turlarini kwrib 
chiqamiz: 
Generalizatsiya qilinganda tasvirlana
ё
tgan tafsilot sifat kwrsatkichlarini 
umumlashtirish usulidan foydalaniladi. Masalan, yirik masshtabli kartada 

---

96
wrmonlar nina bargli, kengbargli va aralash wrmonlarga bwlinib tasvirlansa, 
mayda masshtabli kartada wrmon birgina belgi bilan tasvirlanadi.
Kartada miqdor kwrsatkichlarni tasvirlaganda generalizatsiyaning roli 
katta. Masalan, ah’oli yashaydigan joylarda uzluksiz shkaladan pag’onali 
shkalaga wtish 
ё
ki relefning kesim balandligi (5 metrdan 10 metrga wtish) 
wzgarishi mumkin.
Kartada tasvirlana
ё
tgan tafsilotlarni tanlash (tsenz) asosida chegaralash 
bilan h’am generalizatsiya qilish mumkin. Masalan, 1:10 000 masshtabli kartada 
1 dm
2
da 10 ta ah’oli yashaydigan joy tasvirlangan bwlsa, 1:100 000 masshtabli 
kartada 2 ta ah’oli yashaydigan joini berish kerak deb chegaralab qwyilgan 
bwladi.
Geometrik aniqlik generalizatsiyaning asosiy kwrsatkichi h’isoblanadi. 
Masalan, meandr h’osil qilib oqadigan dar
ё
ni twg’ri chiziq bilan kwrsatish 
ё
ki 
geometrik shaklda tasvirlangan ah’oli yashaydigan joylarni punson bilan 
tasvirlash natijasida geometrik shakli wzgaradi. 
Generalizatsiya kartada tasvirlana
ё
tgan tafsilotlarni qay darajada 
wrganilganligi h’am malum darajada rol wynaydi. Tafsilotlar etarli darajada 
wrganilgan bwlsa keraklilarini saralab olish oson bwladi. Natijada saralab-tanlab 
olish jara
ё
ni birmuncha tezlashadi.
Agar tasvirlana
ё
tgan tafsilotlar etari bwlmasa 
ё
ki manbalar etarli bwlmasa 
generalizatsiya h’am twliq bwlmaydi. Masalan, bashorat (prognoz) kartalarida 
buni kwrish qiyin emas. Obi-h’avo twg’risida malumotlar qancha kwp bwlsa, 
ularni ichidan tanlab olish qiyinchilik tug’dirmaydi. Agar bunday malumotlar kam 
bwlsa, tanlash imkoniyati kamayib borishini tasvirlashga twg’ri keladi. 
Generalizatsiya qilishda tasvirlana
ё
tgan voqea va h’odisalarning shakliga 
va rang tasviriga h’am qaraladi. Belgilar bilan tasvirlangan obektlarning 
wquilishiga aloh’ida etibor beriladi. Masalan, shah’arlardagi binolarning shakli 
saqlanib, maydoni wzgaradi. Shakllarning kwp va kamligidan tashqari qaysi 
ranglar bilan tasvirlanishiga h’am bog’liq. Masalan, okean va dengizlardagi 
tasvirlangan orollar kwk rang ichida aniq kwrinadi. Shuning uchun kartada 
geometrik shakl va chiziqlarni generalizatsiya qilganda qaerda tasvirlanganini 
h’isobga olish kerak. Agar shah’ar dar
ё
ning h’ar ikki tomonida joylashgan bwlsa, 
topografik kartalarda shah’arning aniq shaklini kwrsatish mumkin, yani dar
ё
ning 
ikki tomonida kwrsatiladi. Mayda masshtabli kartada shah’ar punson bilan 
tasvirlanib dar
ё
ning faqat bir tomonida tasvirlanishi kerak.
Kartadan tafsilotlarni h’aqiqatga twg’ri keladigan darajada ishonchli qilib 
tasvirlaganda tafsilotlarning geometrik va tipik xususiyatlari va ular orasidagi 
bog’liqlik h’amda bir-biriga aloqadorligi h’isobga olinishi zarur. Mayda 
masshtabli kartalarda (ayniqsa ijtimoiy-iqtisodiy kartalarda) transport ywllarini 
kwrsatish juda zarur. Lekin bunda masshtab etiborga olinmaydi. Chunki 
masshtab etiborga olinsa, 1 mm ywg’onlikda tasvirlangan xalqaro avtomobil 
ywlning kengligi (agar masshtab 1:1 mln. bwlsa) 1 km ga teng bwlishi kerak. 
Shuning uchun bunday vaqtda masshtabsiz shartli belgi bilan kwrsatiladi.