Tema: Karta boyınsha aralıqtı ólshew hám anıqlaw Reje

Tema: Karta boyınsha aralıqtı ólshew hám anıqlaw


Reje:

1.Topografik karta boyınsha aralıqtı ólshew.

2.Karta boyınsha maydanlardı ólshew.
3.Karta boyınsha kordinatlardı anıqlaw.
4.Azimut hám direkcion búrshekler.
5.Geografik hám turıbúrshekli kordinatlardı karta boyınsha anıqlaw.

Topografikalıq kartalarda aralıq hám maydan ólshew.

Eger 1:25000 masshtablı topografikalıq kartada qandayda bir aralıqtı ólshew kerek bolsa, kartada bul jumıstı úsh qıylı usılda orınlaw múmkin.
Birinshi usıl: sol aralıqtı kishi bóleklerge, mısalı 9 bólekke bólıp, olardıń birin tsirkul menen ólsheymiz. Bul bóleklerden uzınlıqları 1) 215 mm. 2) 5,4 mm. 3) 22 mm. 4) 12 mm. 5) 3,1 mm. 6 ) 2,0 mm. 7) 25 mm. 8) 3,2 mm. 9 ) 92 mm. Jámi 379, 7 mm deylik, sonday eken 379,7 mm x 25000 + 950000 sm + 9500 m. boladı.
Ekinshi usıl: Sol uzınlıq ústine biraz atalǵan ápiwayı sabaq qoyıp, onı ólchaymiz, keyininen bul jiptiń eki ushınan uslap tartamız jáne onıń uzınlıǵın sızǵısh penen anıqlaymız. Biziń mısalımızda jiptiń uzınlıǵı 383 mm yamasa 383 mm x 25000 sm + 95700 sm + m boladı.
Úshinshi usıl: Bunda uzınlıq kurvometr degen ásbap penen ólshenedi. Kurvometr ólshenerlik aralıq bir ushına qoyıp ekinshi ushına shekem júgiziledi, kurvometrdiń kórsetkishindegi nomer júrgizilmesten aldın 52 sm edi, ekinshi ushına júrgizib kelgenimizde kórsetkish 90 sm di kórsetdi. Bunday ólshewdi úsh ret tákirarlaymız 1-ret 38 sm, 2+márte 37,5 sm, 3+márte 38 sm shıqtı deylik, sonday eken ólshegen uzınlıǵımız 37,8 sm eken. 37,8 sm x 25000+945000 sm+9450 m boladı.
Topografikalıq kartalarda maydanlardı ólshew ushın áwele maydan (maydan) masshtabın esaplap shıǵıw zárúr. Onıń ushın sol kartanıń sanlı masshtabı kvadratqa kóteriledi. Mısalı, kartanıń sanlı masshtabı 1:10000 bolsa, maydan masshtabı (1:10000) 2 ge teń, yaǵnıy jer maydanındaǵı maydan sol masshtablı kartada 100 000 000 ret kishreyip túsedi. Yamasa masshtabı 1:10 000 bolǵan kartada kóldiń maydanı 1 sm 2 onıń jer júzindegi maydanı 100 000 000 sm 2 yamasa 10 000 m ǵa teń.
Topografikalıq kartada maydan ólsheminen aldın sol ólshenip atırǵan karta masshtabında 2 kv. mm, yamasa 1 kv. sm. maydandıń jer maydanı qanshaǵa teń keliwin anıqlap alıw kerek. Mısalı 1:25000 masshtablı kartada

1 sm -250 m. 1 kv sm 62500 kv. m. +6, 25 ke

1 mm -25 m. 1. kv mm-625 kv. m. boladı.

Topografikalıq kartada maydanlar úsh usılda olshenedi:

Birinshi usıl Grafik analitik usılda ólshew. Ólshenip atırǵan maydan málim geometriyalıq sırtqı kórinislerge úshmúyeshlik, kvadrat, sheńber hám basqalarǵa bólinedi hám hár bir formanıń geometriyalıq maydanı tabıladı. Sırtqı kórinisler maydanınıń jıyındısı ólshenip atırǵan maydannıń ulıwma maydanın beredi.

Ekkinshi usıl - paletkalar jardeminde ólshew. Paletkalar sm 2 hám mm 2 lerge bólingen ashıq qaǵazdan ibárat bolıp, ol kartada ólshenip atırǵan maydan ústine qóyıladı, ólshenip atırǵan kontur ústine paletka káteklerinen neshesiniń tuwrı kelgenligine qaray maydan maydanı tabıladı. Mısalı: paletka qoyılǵan konturǵa xar qaysısı 1 sm 2 den bolǵan 20 kátegi tuwrı keldi deylik, 1:25000 masshtablı kartada 1 sm 2-6, 25 gektarǵa teń boladı, sonday eken sol anıqlanıp atırǵan konturımız orında 20 x 6, 25 q125 ke.ga teń eken.
Uchinshi usıl - planimetr menen ólshew. Bunda áwele, planimetr bir bóleginiń mánisi anıqlanadı. Keyininen ólshenip atırǵan maydan shegarasındaǵı qandayda bir noqatqa planimetrdiń iynesi qóyıladı hám esaplaw mexanizminen sanaq alınadı. Sonnan keyin iyneniń ushın kontur shegarsı boylap júrgiziledi. Ol baslanıw noqatına jetip kelgennen keyin esaplaw mexanizminen taǵı sanaq alınadı hám tómendegi formula menen maydan olshenedi.

S+P (p2-p1)

Bunda R-planimetr bir bóleginiń mánisi

p1 -iyneli shpil júrgizilmesten aldın mexanizmnen alınǵan sanaq

p2 - iyneli shpil júrgizilmesten keyin mexanizmnen alınǵan sanaq

R-dıń mánisin anıqlaw ushın karta maydanı málim bolǵan qandayda bir kontur alınadı jáne onıń shegarasınan planimetr júrgizilip shıǵıladı, p1 hám p2 sanaqlar hámde kvadrat túrlerdiń bizge málim maydanınan paydalanıp, planimetr bir bóleginiń mánisin tabamız.

P
S+
(p2-p1)

Mısalı : 1:25000 masshtablı oqıw kartasında maydan anıqlaw kerek deylik. Onıń ushın planimetr karta ústine qóyılıp, onıń iynesi 1 km li tor kátekleri shegarasınan júrgizilib shıǵıladı.

1:25000 m. f. 1 tor kátek 1 kv. km.ga tıwıri keledi. Endi esaplaw mexanizminen sanaqlar alamız., p1+5222, p2 5485 kartadaǵı 1 kátek planimetr bóleklerinde 5485-5222+263 bólekten. Berilgen karta masshtabında 1 kátektiń maydanı S+1 km2 bolǵanı ushın planimetr hár bóleginiń mánisi.

1 km2 1000000 m2

R+______________q _____________q802 m2

1.
263

Joqarıda ólshengen maydan konturı planimetrdiń 64 bólegine teń bolsa: S penen q P (p2-p1) q 3802 x 64 q 243328 m2 yamasa q 0, 24 km2 q 24 ke teń.

Masshtabdaǵı kartalar 1:1 000 000

Qatarlar A dan V ge shekem lotin bas háripleri menen ekvatordan baslap eki poliuske shekem, ústinler bolsa arab sanları menen, meridiannan 180 ° batıstan shıǵısqa shekem belgilenedi. Karta betiniń nomenklaturasi qatar hárıbi hám ústin sanlardan ibárat. Mısal ushın, Moskva qalası menen bet N-37 menen belgilenedi.
Mısal 1. karta nomenklaturasına kóre N - 35 geografiyalıq karta betleri ramkasınıń múyeshleriniń koordinataların anıqlaydı. Bul nomenklatura 1:1000 000 mashtabına tuwrı keledi, sebebi ol óz ishine tek 35-ústinniń tártip nomeri aladı hám 14-qatar sanı sáykes keledi Lotin hárıbi N (1-keste).

Keste 1. Latın háripleriniń tártip sanları

1. A	7. G	13. M	19. S
2. B	8. H	14. N	20. T
3. C	9. I	15. O	21. U
4. D	10. J	16. P	22. V
5. E	11. K	17. Q	23. Z
6. F	12. L	18. R

Arqa ramka keńligin (shirota) anıqlaw ushın φa bet masshtabı 1: 1 000 000 qatar hárıbiniń tártip nomerin 4 ° qa kóbeytedi, al qubla ramkanıń keńligi bolsa arqa ramka keńliginen φq 4 ° ke kemirek, keyin

φa = 4 ° ∙ 14 = 56 ° arqa keńligi,

φq = 56 ° - 4 ° = 52 ° arqa keńligi.
Jónelislerdiń jónelis múyeshleri tiykarınan kartada olshenedi yamasa magnit azimutlar menen anıqlanadı. Haqıyqıy azimut - haqıyqıy (geografiyalıq ) meridianning arqa baǵdarı hám anıqlanıp atırǵan noqatqa jónelis ortasında saat baǵdarı boyınsha 0 den 360 ° ge shekem ólshenerlik múyesh A. (súwret-1)

Jónelis múyeshi geodeziyada zonal koordinatalar sistemasında (Gauss-Kruger proyeksiyası ) sızıqlardı jóneltiriwde qollanılatuǵın orientatsiya múyeshlerinen biri bolıp tabıladı.
Jónelis múyeshi topografikalıq karta yamasa plan boyınsha anıqlanadı yamasa birinshi náwbette sızıqtıń azimutın hám meridianlardıń jaqınlasıw múyeshin anıqlaw arqalı analitik tárzde esaplanadı. Jerdegi jónelis múyeshin ólshew múmkin emes.
Jónelis múyeshi altı graduslıq zonanıń ortalıq meridianining arqa baǵdarınan (yamasa oǵan parallel jónelis) saat baǵdarı boyınsha 0 ° den 360 ° ge shekem olshenedi hám A hárıbi menen belgilenedi. (súwret-2)



Suwretde Gauss-Kruger proyeksiyasınıń altı graduslı zonalarınan birinde BC sızıǵınıń jónelis múyeshi kórsetilgen.
Taǵı bir bar atap ótiw kerek, jónelis múyeshi, azimutlardan ayrıqsha bolıp esaplanıw, geografiyalıq yamasa magnit meridianlardan emes, bálkim zonal koordinatalar sistemasınıń eksenel meridianidan olshenedi. (súwret-3)

BC sızıǵı suwretinde onıń a_B-C jónelis múyeshi hám A_B-C azimuti kórsetilgen. Suwrette kórsetilgen sıyaqlı, haqıyqıy azimut hám meridianlardıń jaqınlasıw múyeshin bilip, sızıqtıń jónelis múyeshin tómendegi formula menen esaplaw múmkin:

a = A - y,

bul jerde y - óz belgisi menen meridianlardıń jaqınlasıw múyeshi.

Sızıqtıń jónelis múyeshin azimutda esaplawǵa mısal: 1-2 sızıqtıń jónelis múyeshin esaplań, eger onıń haqıyqıy azimuti A_1-2 = 15 ° 25 ′ hám meridianlardıń jaqınlasıw múyeshi g = -0 ° 02 ′ bolsa.

Sheshim: formula boyınsha, biz jazıwımız múmkin
a_1-2 = A_1-2 - y = 15 ° 25 ′ - (-0°02 ′) = 15°27′ (súwret-4)

Sonıń menen birge, sızıqtıń málim jónelis múyeshi hám meridianlardıń jaqınlasıw múyeshine kóre, sızıqtıń haqıyqıy azimutın esaplawıńız múmkin:

A = a + y, bul jerde g - óz belgisi menen meridianlardıń jaqınlasıw múyeshi.
Jónelis múyeshi boyınsha sızıqtıń azimutın esaplaw mısalı:
3-4 sızıqtıń haqıyqıy azimutın esaplań, eger onıń jónelis múyeshi a_3-4=214°11 ′ hám meridianlardıń jaqınlasıw múyeshi y=-0°03′ bolsa. (súwret-5)

Sheshim:
formula boyınsha biz jazamız

A_3-4 = a_3-4 + g = 214 ° 11 ′ + (-0 ° 03′ ) = 214 ° 08 ′.
Topografikalıq karta yamasa plannan jónelis múyeshin anıqlaw ushın koordinata tóri (kilometr torı) qollanıladı, onıń ushın suwretde kórsetilgen sıyaqlı koordinata sızıǵına transportyor qollanıladı.

Jónelisli múyeshlerden paydalanıw esap-kitaplardı ápiwayılastıradı-esaplawda siz azimutlar járdeminde sızıqlardı jóneltiriwde bolǵanı sıyaqlı, meridianlardıń jaqınlasıw múyeshin turaqlı túrde esapqa alıwıńız shárt emes.

Topografik kartada úsh ramka ámeldegi (6-súwret): ishki, minutalı hám dizayn (sırtqı).
Ishki ramka kartanıń hár bir betin qaptal tárepten (batıs hám arqa) meridian ayqulaqları menen, joqarıdan hám tómennen (arqa hám qubla) parallel ayqulaqlar menen shekleydi. Bul ayqulaqlar trapezoid formasına iye bolǵan karta betiniń ishki ramkasın quraydı.
Topografikalıq kartanıń minutalı ramkası kartografikalıq dep ataladı. Ramkanıń múyeshlerinde parallellerdiń keńligi hám meridianlardıń uzınlıǵı kórsetilgen. Geografiyalıq koordinatalar minutalı kadr járdeminde anıqlanadı.

Bekkemlew ushın sorawlar:

1.Topografik karta boyınsha aralıqtı ólshew boyınsha aytıp beriń?
2.Karta boyınsha maydanlardı ólshew usılları haqqında maǵlıwmat beriń?
3.Karta boyınsha kordinatlardı qanday etip anıqlaymız?
4.Azimut hám direkcion búrshekler degenimiz ne?
5.Geografik hám turıbúrshekli kordinatlardı karta boyınsha anıqlaw usılları?