Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

“Shoh (van)” so‘zini anglatgan ibora In davri yozuvlarida ko‘p 
uchraydi. Xitoy tarixchisi Majo so‘ziga ko‘ra, iyeroglif belgilarda 
“van” va “szu” (nasab) alomatlarining qur'a yozuvlaridagi arxaik 
shakllarining aynan biriga o‘xshaydi. Ba'zi yozuvlarda urushlar 
to‘g‘risida so‘z yuritiladi. Xitoy shohlari Xitoyning gullab yashnagan 
yerlari, dehqonchilik qiladigan serunum o‘lkalarini qo‘riqlab, 
ko‘chmanchi qabilalar bilan hamisha urushganlar. Xitoy shohlari 
ayniqsa Shan-In davlatiga tez-tez hujum qilgan g‘arbiy tog‘liklarga 
qarshi qattiq kurashgan. 
In davri yozuvlarida jang aravalari va otliq qo‘shinlar tilga 
olinadi. Anyandagi qazishmalar qo‘shinlar bronza qurollar bilan 

---

 
 
264
qurollanganidan dalolat beradi. In davlatining sinfiy xususiyati 
qo‘shinlar tuzilishida ko‘rinadi. Piyodalar oddiy dehqonlardan, jang 
aravalari egalari esa zodagonlar bo‘lgan. Ko‘chmanchilar bilan 
bo‘lgan urushlar In davlatini zaiflashtiradi, natijada jangovar Chjou 
qabilalari In shohligini tugatib, yangi Chjou shohligini barpo etadilar. 
Davlat tuzumi. Chjou-li traktati asosida Chjou sulolasi davridagi 
davlat tuzumini o‘rganish mumkin. Bu davrda Xitoyda murakkab 
davlat tuzilmasi shakllandi. Davlat apparati mamlakatni shoh nomidan 
boshqardi. Hukmdor atrofida zodagon amaldorlar guruhi bo‘lib, ular 
Yuqori lavozimlarni egallaganlar. Davlat boshida shohdan so‘ng 
birinchi yordamchi turadi. Bu amaldor bilan bir qatorda uch 
oqsoqoldan iborat guruh: yer ishlari boshlig‘i (amloqdor), ikkinchisi - 
ot-ulov hamda shoh qo‘shinlari sardori, uchinchisi - ijtimoiy ishlar 
boshlig‘i vazifasini ado etganlar. Amloqdor mamlakatda qishloq 
ishlarini tashkil qilish, yer ishlari bilan band bo‘lgan aholini 
boshqarish bilan shug‘ullangan. Ikkinchisi, harbiy vazir sifatida 
mamlakat harbiy boshqaruvini amalga oshirgan. U askar yig‘ish, 
harbiy ta'limga rahbarlik qilish, qo‘shin ta'minoti bilan shug‘ullangan. 
Uchinchi boshliq mamlakatdagi barcha yer fondlarini boshqarib, 
davlat suv ta'minotiga rahbarlik qilgan. Xitoydagi barcha sug‘orish 
inshootlari ustidan nazorat qilish shu shaxslar qo‘lida edi.  
Keyinchalik mamlakatda boshqa amaldorlar ham paydo bo‘ldi. 
Ular shoh yerlari, turar-joylari, saroyi, sud ishlari, diniy ishlarni 
boshqaradilar. Qadimgi Xitoyda sud ishlari yozma qonun va 
huquqlarning shakllanishiga olib keldi. Chjou davridagi qonunlar 
hukmdor shaxsi va uning hokimiyatini himoya qilishga qaratilgan edi. 
Masalan, shohni tahqirlashga qarshi qabul qilingan qonunda shohni 
kamsitgan shaxs o‘lim jazosiga mahkum etilishi yozilgan.  
Jinoiy qonunlar majmui, yaxlit jazo tizimi ishlab chiqildi. Unda 
o‘lim jazosi, erkaklarni bichish, ayollarni saroyga qamab qo‘yish, 
oyog‘ini kesib tashlash kabi og‘ir jazolar joriy etildi. Bu to‘plam 
qadimda shoh Mu tomonidan ishlab chiqilib, 3 ming moddadan iborat 
bo‘lgan. Oliy sud og‘ir jinoiy ishlarni, quyi sudlar esa kichikroq 
ishlarni ko‘rib, hukm chiqargan. 
 
Qadimgi Xitoyning Veyxe 
daryosi havzasida joylashgan 
Chjou davlati (miloddan avvalgi 
XII - VIII asrlar) 

---

 
 
265
Chjou qabilalari qadimgi In shohligi ustidan bir necha bor g‘alaba 
qozonib, uning o‘rnida yangi davlatga asos soldilar. Bu davlat qabila 
nomidan Chjou deb nom oldi. Chjou qabilalari haqidagi ilk 
ma'lumotlar U-din hukmronligi davridagi epigrafik yodgorliklarda 
keltiriladi. O‘sha vaqtda Chjou qabilalari In davlatining siyosiy 
ta'sirida bo‘lgan. 
Chjou davlatining asosi bo‘lgan qabilalar neolit davridan boshlab, 
Shimoliy Xitoyning Shensi viloyati Veyxe daryosi havzalarida 
yashaganlar. Yillar o‘tishi bilan Chjou qabilasi Veyxe daryosi 
havzasining boshqa qabilalari ustidan hukmronlik o‘rnatadi va yirik 
qabilalar ittifoqini tashkil qiladi. Manbalarda Chjou qabilasi In davlati 
bilan chegaradosh bo‘lganligi aytiladi. “Chjou” so‘zi manbalarda 
ko‘p uchraydi. Ko‘zga ko‘ringan oilalar, hatto In davlati hukmdorlari 
qizlarini Chjou qabilasi sardorlariga uzatishgan. Chjou qabilalari 
Shan-In davlati madaniyatiga ega bo‘lganlar. Jumladan, Chjou 
qabilalari inlardan yozuv, xronologik tizim, me'morchilik hamda ba'zi 
diniy jihatlarni o‘rganganlar. 
Qadimgi Xitoy adabiyotida saqlangan rivoyatlarga ko‘ra, Chjou 
shohi Ven Van (“Van” - shoh) juda katta harbiy yurishlar qilgan. 
Natijada Chjou davlati hududlari kengaygan. Ven Van In shohligini 
bosib olish rejasini ishlab chiqqan. Chjou hukmdorlaridan biri: “Biz