Microsoft Word jahon dinlari услубий doc

Mavzu bo’yicha savollar: 

1.  Zardushtning vatani qayer? 

2.  Zardushtiylik qanday davrda yuzaga keldi? 

3.  Zardushtiylikning muqaddas kitobi nima? 

4.  Hozirgi paytda zardushtiylik diniga e’tiqod qiluvchilar qayerlarda mavjud? 

5.  Zardushtiylik ta’limoti asoslari nimalardan tashkil topgan? 

 

 

5-MAVZU 

 BUDDAVIYLIK DINI 

REJA: 

1.   Buddaviylik dinining vujudga kelishi. 

2.   Buddaviylik ta’limotining mohiyati. 

3.   Markaziy Osiyoda buddaviylikning tarqalishi. 

 

Тayanch so’z va iboralar: din, diniy e’tiqod, budda, jaynizm, braxmanizm, sansara, 

draxma, nirvana, karma, “Тripitaka”, hinayana, mahayana, kasta, nurlangan, 

1. Ma’lumki, har bir yangi dinning vujudga kelishi din nuqtai-nazaridan  ilohiy 

sabablar, dunyoviy, ilmiy nuqtai-nazardan esa ma’lum bir ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy 

va ma’naviy sabablar zamirida talqin etiladi. Тalabalarga mana shu sabablarni har 

birini konkret ravishda tushuntirib berish kerak.Ushbu mavzu bo’yicha ma’lumotlarni 

N.F.Nizomiddinovning “Janubi-Sharqiy Osiyo diniy-falsafiy ta’limotlari” kitobining 

(2006 yilda chop etilgan) 58-75 betlarida, A.V.Norbekovning “Dinshunoslik asoslari” 

o’quv qo’llanmasining (2008 yilda chop etilgan)  90-102 betlarida topish mumkin. 

 Buddaviylik dini (sanskrit tilida buddha – osoyishtalikka va buyuk haqiqitga 

erishgan, “ilohiy ilm” nuridan munavvarlik ma’nolarini bildiradi) jahon dinlarining 

ichida eng qadimiysi bo’lib, jahon sivilizatsiyasining qadimgi markazlaridan biri 

bo’lgan Hindistonda miloddan avvalgi VI asrda yuzaga kelgan. Yangi dinning vujudga 

kelishi turli sabablar bilan bog’liq bo’lgan.  Miloddan avvalgi VI asrda o’nlab 

knyazliklarga bo’linib ketgan Hindistonda,  urug’-qabilachilik aloqalari va 

tartiblarining yemirilishi natijasida, davlat hokimiyatini markazlashtirishga harakatlar 

kuchaygan. Hindiston jamiyatini kastalar(portugal tilida casta – irq, urug’, tabaqa)ga 

bo’linib ketishiga sababchi bo’lgan braxmanizm bunday jarayonlarni 

rag’batlantirmagan. Kastachilikni muqaddaslashtirish bilan birga, diniy ta’limot, oliy 

haqiqat faqat hukmron braxmanlar uchun deb ta’kidlovchi braxmanizm jamiyatdagi 

yangilanishga to’siq bo’lmoqda edi. Shu bois bir-biridan sun’iy ravishda ajratib 

tashlangan kastalarni umumiy maqsad atrofida birlashtirishga turtki beruvchi 

mafkuraga zarurat tug’ilgan.  

Тalabalarga kastalar haqida kengroq ma’lumot berilsa maqsadga muvoffiq bo’ladi. 

Yuqorida aytib o’tilganidek, kasta so’zi irq, qavm, tabaqa ma’nolarini beradi va 

---

 

30

muayyan kasb bilan shug’ullanadigan, o’ziga xos turmush tarzi, urf-odatlari, 

an’analari, tartib-qoidalari va h.k. bilan o’zgalardan ajratilgan va alohida yashaydigan 

ijtimoiy guruhni bildiradi. Kastaga mansublik nasl-nasabga qarab belgilangan. 

Hindistonda kastalar varna deb ataladi.  Nikohda ham kuyov yoki kelin faqat shu 

guruh ichidan tanlangan. Kasb, huquq va majburiyatlar meros qoldirilgan. Kasta 

sistemasi pog’onadorlik – iyerarxiya tartibida, kastalarning muqarrar tengsizligi, “oliy” 

va “past” tabaqalarga bo’linish asosida qurilgan bo’lib, shu nuqtai nazardan quyi 

kastaga mansub odamlar “xor” va “xazar qilinadiganlar” deb hisoblangan. Umuman, 

kastalarning kelib chiqishi etnik guruhlarning o’zaro aloqa jarayonlari taraqqiyoti 

bilan, ijtimoiy mehnat taqsimotining kelib chiqishi bilan, sinfiy jamiyat tarkib topishi 

jarayonlari bilan bog’liq. Braxmanizm va hinduizm dinlari kastachilikni 

muqaddaslashtirgan.  

Hindiston jamiyati quyidagi kastalar bo’lingan edi: 

1.  Braxmanlar – ruhoniylar, oliy kasta. 

2.  Kshatriylar – xarbiylar. 

3.  Vayshialar – xunarmandlar. 

4.  Shudralar – jismoniy mehnat bilan shug’ullanuvchi eng quyi kasta.    

 

Hokimiyatni markazlashtirishga harakatlar kuchaygan davrda Hindiston 

jamiyatining boshqa tabaqalarida ham diniy ta’limotlar tafsiloti, ilohiy haqiqatga 

erishish, hayot va o’lim muammolari bilan bevosita tanishishga intilishning kuchliligi 

o’sha davrda ma’naviy madaniyatning yuksak darajada rivojlanganligidan dalolat 

beradi.