Microsoft Word итисодий статистика-лотин doc

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

141 
Mavzu XXII. KORXONALAR MOLIYAVIY
HOLATI STATISTIKASI 
Reja: 
 
1. Buxgalteriya hisobotlari korxonalar moliyaviy holatini o‘rganishning asosiy 
ma’lumotlar manbaidir. 
2. Korxonalar moliyaviy holaitni ifodalovchi ko‘rsatkichlar statistikasi
1. Buxgalteriya hisobotlari korxonalar moliyaviy holatini o‘rganishning 
asosiy ma’lumotlar manbaidir 
 
Korxonalarning moliyaviy holati murakkab ko‘rsatkich bo‘lib, mavjud 
barcha mablag‘lardan foydalanish samarasiga hamda faoliyatlarining umumiy 
natijalariga bog‘liq. Korxonalarning moliyaviy holatini o‘rganish uchun 
ma’lumotlar manbai bo‘lib, asosan buxgalteriya hisobotlari shakllari hisoblanadi: 
Shakl 
№
1. «Buxgalteriya balansi» 
Shakl 
№
2. «Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot» 
Shakl 
№
3. «Asosiy vositalar harakati to‘g‘risida hisobot» 
Shakl 
№
4. «Pul oqimlari to‘g‘risida hisobot» 
Shakl 
№
5. «Xususiy kapital to‘g‘risida hisobot» 
Shakl 
№
2
a
. «Debitorlik va kreditorlik qarzlar to‘g‘risida ma’lumotnoma» 
Ayniqsa buxgalteriya balansi ma’lumotlari asosida korxonalarning 
moliyaviy holatiga dastlabki baho berish mumkin.
Korxonalar mablag‘lari xo‘jalik faoliyati jarayonida doimo harakatda 
bo‘lib, miqdor va qiymat jihatidan o‘zgarib turadi. Lekin xo‘jalikka rahbarlikni 
to‘g‘ri olib borish uchun qanday va qancha miqdordagi mablag‘lar bor ekanligi, 
ular qaysi manbalardan tashkil topganligi, bu manbalardan faoliyat davomida 
qanday foydalanilganligi haqidagi ma’lumotlarni buxgalteriya balansidan olish 
mumkin. Balans termini lotincha bis - ikki marta, tarozi pallasi degan ma’noni 
anglatadi, bislank - so‘zi tarozining ikki pallasi, tenglik demakdir. Buxgalteriya 
balansi ikki tomonlama jadvaldan iborat. Jadvalning chap tomoni aktiv deyiladi, 
unga xo‘jalik mablag‘larining tarkibi, joylanishi va ishlatilishi ko‘rsatiladi. 
Balansining o‘ng tomoni - passiv deb ataladi. Unda xo‘jalik mablag‘larining hosil 
bo‘lish manbalari va ularning qanday maqsadda ishlatilishi ifodalanadi. Balansning 
aktiv va passiv tomonlarining jami summalari doimo bir - biriga teng bo‘lishi 
shart. Boshqa fanlarda balans usuli bilan biron - bir noma’lum ko‘rsatkichni 
aniqlaydilar. Buxgalteriya balansi boshqa fanlarda qo‘llanadigan balans usulidan 
tubdan farq qiladi. Buxgalteriya balansida biron ko‘rsatkich aniqlanmaydi, bu 
balansda hamma narsa aniq, bundan tashqari hamma ko‘rsatkichlar zarur hujjatlar 
bilan rasmiylashtirilgan. Biz bilamizki, korxona (tashkilot) lardagi hamma 
operatsiyalar tegishli hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi va bu operatsiyalar miqdor 
va qiymat jihatidan ikki tomonlama yozuv usuliga asosan schyotlarga o‘tkaziladi. 
Joriy oy tamom bo‘lgandan keyin buxgalteriya hisobi schyotlaridagi yozuvlar 
jamlanib oxirgi qoldiq chiqariladi. Schyotlar ma’lumotlariga asosan oborot 

---

142 
vedomosti tuziladi: boshlang‘ich saldo (debet, kredit); debet va kredit oborot va 
oxirgi saldo (debet, kredit). Schyotlarning oborot vedomostida ko‘rsatilgan oxirgi 
saldosi (qoldig‘i) ga asosan buxgalteriya balansi tuziladi. Demak, buxgalteriya