Microsoft Word итисодий статистика-лотин doc

2. Davlat byudjeti daromadlari statistikasi 
 
Davlat byudjetiga asosan soliqlar kelib tushadi va ular byudjet daromadining 
80 % ko‘prog‘ini takshil etadi. Byudjetda to‘lanadigan soliq turlari ko‘p bo‘lib, 
ularning asosiylari aksiz, qo‘shilgan qiymat solig‘i daromad (foyda) solig‘i, mulk 
solig‘i, suv resurslaridan foylanganlik uchun soliq va shu kabilar. 
Aksiz solig‘i aholi uchun juda zururiy ehtiyoj bo‘lmagan ayrim (spirtli 
ichimliklar: vino, aroq, konyak; tamaki mahsulotlari, benzin, mashinada to‘qilgan 
gilam kabi) ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarga belgilangan. Bu mahsulotlarni 
ishlab chiqaruvchilar aksiz solig‘i to‘lovchilar bo‘lib, ular ishlab chiqargan tayyor 
mahsulotlar qiymatiga (tannarxiga) belgilangan stavkada aksiz solig‘i qo‘shib, 
haridorlarga sotadilar. Korxonalar bu soliq summasini belgilangan muddatlarda 
davlat byudjeti o‘tkazadilar. 
Qo‘shilgan qiymat solig‘i – korxonalar ishlab chiqargan va sotilishi lozim 
bo‘lgan tayyor mahsulotlar qiymatiga belgilangan stavkada (2004-2005 yillar 
uchun 20%) qo‘yiladi. Haridorlar bu summani to‘lagandan keyin, ishlab chiqarish 
korxonasi (tayyor mahsulotni sotgan korxona) qo‘shilgan qiymat solig‘i summasini 
byudjetga o‘tkazadi. 
Barcha xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyat daromadlaridan (foydalaridan) 
belgilangan stavkalarda byudjetga daromad (foyda) solig‘i to‘laydilar. Daromad 
solig‘i bo‘yicha turli imtiyozlar bor, ularni bu yerda batafsil tushuntirib o‘tmoqchi 
emasmiz. Chunki talabalar «Soliq va soliqqa tortish» deb nomlangan maxsus fan 
o‘tadilar. Faqat, shuni tushunish lozimki, bu soliq to‘lovlarining daromadidan 
(foydasidan) to‘lanadi. 
Demak, mohiyati bo‘yicha soliq solish ob’ektiga asosan to‘g‘ri (bevosita) 
soliq turiga kiradi. Daromad (foyda) solig‘i deyilishiga sabab, ishlab chiqarish 
korxonalari faoliyatlaridan olgan sof tushumlaridan barcha harajatlarini chegirib 
(chiqarib) tashlangan summadan, ya’ni foydadan soliq to‘laydilar. Tijorat banklari, 
sug‘urta tashkilotlari, auksion, kozino, videosalon va shu kabilar daromad solig‘i 
to‘laydilar. 
Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliqni yer osti va yer usti 
suvlaridan foylanuvchilar (yuridik shaxslar) belgilangan stavka bo‘yicha byudjetga 
soliq to‘laydilar.