Microsoft Word islom karimov asarlar 1-jild ziyouz com doc

ЎЗБЕКИСТОН - БОЗОР МУНОСАБАТЛАРИГА 
ЎТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ЙЎЛИ 
XX асрнинг сўнгги ўн йиллиги жаҳон тарихига ижтимоий 
дунёқарашда, жаҳон ҳамжамиятининг жуғрофий-сиёсий (геополитик) 
тузилишида туб ўзгаришлар даври бўлиб киради. Жаҳон янги даврга 
қадам қўйди. Бу даврнинг ўзига хос белгилари, бир томондан, 
давлатлар ва халқлар ўртасида яқинлашув жараёнлари ва 
ҳамкорликнинг кучайиши, яхлит сиёсий ва иқтисодий маконларнинг 
вужудга келиши, ягона халқаро меъёрлар (нормалар), қоидалар ва 
андозаларга ўтиш бўлса, иккинчи томондан, социалистик лагернинг 
емирилиши, тоталитар тузумларнинг тугатилиши, унитар тизимлар 
ўрнида ёш мустақил давлатларнинг пайдо бўлишидир. Ер 
куррасининг олтидан бир қисмида туб ислоҳотлар давом этмоқда. Бу 
эса янги тузилган мустақил давлатларда давлат қурилиши ва 
ижтимоий-иқтисодий 
ислоҳотлар 
ўтказиш 
муаммолари 
минтақаларнинг доираларидан ташқари чиқиб, ҳақли равишда 
умумжаҳон тусини олганидан яққол далолат беради. 
Собиқ социалистик ва бошқа мамлакатлар воқелиги келтириб 
чиқарган янги ҳодисалар, муносабатлар ва жараёнлар эндиликда 
анъанавий тушунчаларга мос келмаяпти. Мулкчилик, ишлаб чиқариш 
муносабатлари, ишлаб чиқариш ва иқтисодий ўсиш омиллари, 
бошқаришнинг бозор ва режали тартибга солиш механизмлари, 
давлатнинг 
ижтимоий-иқтисодий 
вазифаси 
ва 
ижтимоий 
йўналтирилган фаолияти каби бошқа тушунчалар умуман янги 
мазмун касб этмоқда. 
Ақидага айланиб қолган "капиталистик" ва "социалистик" 
тушунчалари ўртасида чегара қолмади ҳисоби. Уларни сунъий 
равишда ажратиш мустақил ривожланиш ва жаҳон ҳамжамияти билан 
яқинлашув йўлига ўтган мамлакатдаги ижтимоий тараққиётга тўсиқ 
бўлади, холос. 
Тафаккурнинг мафкуравий ақидалардан холи бўлган, ҳар бир 

---

Ислом Каримов. Ўзбекистон: миллий Истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
268
мамлакатнинг ва бутун жаҳон маърифатпарварлигининг сифат 
жиҳатидан янги ҳолатга ўтиш шакллари ва йўлларининг хилма-
хиллигини кўрсатиб берадиган янги тури ва услубини яратиш 
зарурати етилди. Ҳозир ижтимоий, шу жумладан иқтисодий 
ривожланишнинг ҳаммабоп, ҳар қандай мамлакат учун бирдай тавсия 
этиш мумкин бўлган андозалари йўқлиги аниқ-равшан бўлиб қолди. 
Ижтимоий ривожланишнинг турли маданий, маърифий, тарихий 
анъаналарнинг нодирлиги ва ўзига хослигига таянадиган шакллари ва 
усуллари хилма-хиллиги умум томонидан эътироф этилди. 
Тоталитар тузум шароитида орттирилган бутун тажриба шундан 
далолат берадики, аниқ-равшан тарихий, ижтимоий-иқтисодий, 
миллий-руҳий, демографик, табиий-иқлим ва бошқа шароитларни, 
минтақаларнинг объектив фарқини ҳисобга олмайдиган сиёсат ва 
хўжалик тажрибаси инқирозга учраши муқаррардир. СССР 
парчаланиб 
кетгани, 
бошқарувнинг 
маъмурий-буйруқбозлик 
услубини тарғиб қилувчи ва юқоридан кўрсатма билан (директив) 
режалаштиришга ҳамда ресурсларни марказлаштирилган тартибда, 
ўзбошимчалик билан тақсимлашга асосланган социалистик хўжалик 
юритиш усулининг тарихий тажрибаси барбод бўлгани буни яққол 
исботлаб турибди. 
Тоталитар тизим вайрон бўлаётган даврда собиқ иттифоқдош 
республикалар ўрнида тузилган мустақил давлатларда иқтисодий 
қурилиш ва демократик ўзгартиришларга мутлақо янгича ёндашувлар 
ва нуқтаи назарларни асослаб бериш муҳим аҳамиятга эга. Бу 
давлатлар ўзини мустақил деб эълон қилгани ҳар бир суверен 
республика ўз манфаатларига мос келадиган мустақил ички ва ташқи 
сиёсатни ўтказиш ниятида эканини билдиради. 
Ўозир ҳар бир республикада иқтисодиётни барқарорлаштириш 
ва ислоҳ қилиш муаммолари ечими зўр бериб изланаётгани, ўз 
дастурий ёндашувлари ишлаб чиқилаётгани ҳам ҳақиқатдир. Бу 
дастурларни ўрганиш шундан далолат берадики, уларнинг ҳаммаси 
бозор иқтисодиётини барпо этишга қаратилгани ҳолда, ислоҳотни 
амалга ошириш усули, босқичлари ва муддати билан бир-биридан 
тубдан фарқ қилади. Уларда кўзда тутилган чора-тадбирлар маълум 
даражада Ўзбекистоннинг манфаатларига ҳам тааллуқлидир, чунки 

---

Ислом Каримов. Ўзбекистон: миллий Истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
269
республикалар ўртасида таркиб топган иқтисодий алоқалар ҳозир ҳам 
давом этмоқда. 
Бундай шароитда ўз ижтимоий-иқтисодий ривожланиш йўли ва 
андозасини танлаб олиш жуда катта аҳамиятга молик. Бу йўл ва 
андоза иқтисодиёти бозор муносабатлари асосига қурилган 
ривожланган мамлакатларнинг кўп асрлик тажрибасига, шунингдек 
Ўзбекистон халқининг миллий, тарихий мероси, турмуш тарзи, 
анъаналари ва руҳияти хусусиятларига таяниши лозим. 
Бозор муносабатларига ўтишнинг консерватив андозаларидан 
тортиб радикал андозаларигача, тадрижий (эволюцион) ривожланиш 
андозасидан тортиб то "фалаж (шок) билан даволаш" тарзидаги 
жадаллаштириш андозасигача бўлган жаҳон тажрибаси бу 
андозаларни амалга оширишнинг турли кўламлари ва муддатларини 
ўрганишга имкон беради. Лекин айни шу тажриба маълум 
андозалардан кўр-кўрона нусха кўчиришга уринилаётган жойларда 
ислоҳот, одатда, муваффақиятсизликка учраётганидан далолат 
бермоқда. Бунинг сабаби шундаки, дунёда бир-бирига ўхшайдиган 
иккита одам бўлмаганидек, иккита бир-бирига ўхшаш давлат ҳам 
бўлмайди. Агар айнан нусха олинса мамлакатнинг ўзига хос шарт-
шароитлари, мавжуд имкониятлари, яқин ва олис ҳамкорлик билан 
кўп йиллар давомида таркиб топган иқтисодий ҳамда маънавий 
алоқалари эътибордан четда қолади. 
Республикада иқтисодий ислоҳотларни ўтказишга тубдан янгича 
ёндашувни, бунда сифат жиҳатидан янги вазифалар ҳамда 
шароитларни, амалий тажрибани ҳисобга олишни, асосан ўз кучига 
таянишни ҳаётнинг ўзи тақозо қилмоқда. Ижтимоий йўналтирилган 
бозор иқтисодиётини барпо этишда республиканинг ўзига хос 
хусусиятларини ҳисобга оладиган, Ўзбекистоннинг ўтмиши, ҳозирги 
куни ва келгуси тараққиётига тўла-тўкис мос келадиган мутлақо янги 
андоза, ўзига хос йўл зарур. Энг муҳими - бизнинг бозор 
иқтисодиётига асосланган жамият қуришдан бошқа йўлимиз йўқ. 
Тўпланган тажриба, илмий таҳлил (анализ) ва ақл-идрок шундан 
далолат бермоқда. 
Ўзбекистонни ҳуқуқий демократик давлат сифатида қарор 
топтиришнинг 
дастурий 
қоидалари, 
республиканинг 
бозор 

---

Ислом Каримов. Ўзбекистон: миллий Истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
270
муносабатларига ўтиш, ички ва ташқи сиёсатни шакллантириш 
принциплари, иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишнинг асосий 
устуворликлари ва йўналишлари "Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва 
тараққиёт йўли" рисоласида баён қилиб берилган, кейинги нашр ва 
нутқларда ривожлантирилган ҳамда уларга аниқлик киритилган. 
Ушбу нашр - илгари ўртага қўйилган қоидалар ва ғояларни 
муаммовий умумлаштирибгина қолмай, шу билан бирга республикада 
ва бошқа мамлакатларда иқтисодиётни ислоҳ қилиш борасида 
тўпланган амалий тажрибага асосланиб, бу қоидалар ва ғояларни 
янада чуқурлаштиради. Аслини олганда, гап бозор муносабатларига 
ўтишда ўхшаши бўлмаган, бетакрор яхлит андозамизни ишлаб чиқиш, 
ўз йўлимизни танлаб олиш ҳақида бормоқда. Бу йўл уч таркибий 
қисмдан иборат: 
- ижтимоий жиҳатдан йўналтирилган бозор иқтисодиёти миллий 
андозаси моҳиятининг тавсифи (характеристикаси); 
- қатъий марказлаштирилган маъмурий-буйруқбозлик тизимидан 
хўжалик юритишнинг бозор муносабатларига асосланган йўлига 
ўтишнинг энг муҳим принциплари; 
- иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишнинг, тангликдан 
чиқиб олишнинг, барқарорликни ва муқим ижтимоий-иқтисодий 
ривожланишни таъминлашнинг аниқ йўналишлари. 
Республиканинг бозор муносабатларига ўтишида ўз йўлидан 
изчиллик билан бориши демократик ўзгартиришлар, республикани 
ривожланган мамлакатлар қаторига олиб чиқиш, унинг халқаро обрў-
эътиборини мустаҳкамлаш учун пухта моддий негиз яратади. Фақат 
иқтисодий турмуш тарзига асосланибгина унга мос келадиган давлат 
тузумини ва кучли сиёсий тузилмани (структурани) барпо этиш 
мумкин.