Microsoft Word ihyo ilm ziyouz com doc

 
Mahmud ilmlarning maqtalgan miqdori 
 
Bilgilki, ilm ushbu e’tiborga ko‘ra uch qismga bo‘linadi. Bir qism ilmlar borki, ularning ozi 
ham, ko‘pi ham mazammat qilingan (yomonlangan). Boshqa bir qism ilmlarning esa, ozi 
ham, ko‘pi ham maqtalgandir. Yana boshqa bir ilmlar turi mavjudki, ular faqat me’yorida 
bo‘lgandagina mahmud, oshiqchasi va chuqur o‘rganish mahmud emas. 
 
Ilm go‘yo badan holatiga o‘xshaydi. Tanada ham sog‘lik va chiroy kabi ozi ham, ko‘pi 
ham foydali bo‘lgan holatlar bor. Xunuklik va yomon xulq kabi ko‘pi ham, ozi ham 
mazmum bo‘lganlari bor. Yana esa, mol sarflashdagi kabi iqtisod qilinganda mahmud 
sanaladigan holatlari bor. Chunki mol sarflashda isrof qilish mahmud emas, iqtisod bilan 
me’yorida bo‘lgani mahmud, ziyodasi mazmumdir. Shijoat ham shunday bo‘lib, uning 
haddan ziyod bo‘lishi mahmud sanalmaydi. Ilm ham shunga o‘xshash. Uning  bir turi 
borki ozi ham, ko‘pi ham mazammat qilingan. Unday ilmdan din va dunyo uchun hech 
qanday manfaat yo‘q, foydasidan zarari ko‘p. Bunga sehr, tilsimot kabi ilmlar misol 
bo‘ladi. Inson tasarrufidagi qimmatbaho  umrni bunday foydasiz narsalarga sarflash 
isrofdir. Isrof esa, maz zammat etiladi. Ammo shunday ilmlar borki, dunyoviy 
ehtiyojlarni qondirish uchun ular ziyoda qilinadi, bu esa, alal-oqibat zararga olib boradi. 
Lekin hosil bo‘lgan zarar sababli bunday ilmlar mazmum hisoblanmaydi. 
 
So‘nggi nuqtasiga qadar mahmud bo‘lgan qism Alloh taoloni, Uning sifatlari, fe’llari, 
maxluqlari ustida joriy qilgan sunnati, oxiratning dunyodan keyin kelishini tartib qilish 
hikmatini o‘rganuvchi kabi ilmlardir. Chunki bu ilmlar o‘z-o‘zidan oxirat  saodatiga 
erishmoq uchun ham matlubdir. 
 
Bu ilmlar uchun bor kuchni sarflash – vojiblik chegarasi oldida baribir qusurlidir. U 
ummonga o‘xshaydi, tubiga yetishning imkoni yo‘q. Uning sohilini va atroflarini ilm 
toliblari o‘rab olishgan. Bu ummonga faqatgina anbiyolar, avliyolar va Alloh quvvat 
bergan ilmi yetuk olimlargina sho‘ng‘iy oladi. Bu ilm maknun (yashirilgan) bo‘lib, 
kitoblarga yozilmagan. Unga erishish uchun ta’lim olish, oxirat olimlarining holatlarini 
mushohada qilish lozim. Ularning alomatlari keyinroq bayon etiladi. 
 
Ilmning avvali budir: Oxirat uchun jiddu jahd ko‘rsatish, riyozat chekish, qalbni poklash, 
uni dunyo aloqalaridan  xoli etish va bu yo‘lda nabiylar va valiylarga o‘xshashga harakat 
qilish lozim. Ilm toliblari bilib qo‘ysinlarki, bu ilm uchun har bir harakat qiluvchi nasibasi 
miqdoriga ko‘ra ilmga erishadi, harakatining miqdoriga ko‘ra emas. Lekin bu gap 
ijtihodning keragi yo‘q degani ham emas. Mushohada hidoyatning kalitidir. Hidoyatning 
undan boshqa kaliti yo‘q.  
 
Me’yorida foydali, mahmud bo‘lgan ilmlarga farzi kifoyalar misol bo‘ladi. Bu ilmlarni 
kamroq o‘rganish o‘rtacha hisoblanadi, ammo unga chuqur kirishish uchun umrning 

---

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy