Microsoft Word экология мар матн лотин rtf

Chizma -1 
Yer 
tagi 
geotermik 
resurslar 
 
Yer 
resurslari 
 
Suv 
resurslari 
 
Atmosfera 
resurslari 
 
O‘simlik 
resurslari 
 
 
TABIIY RESURSLAR 
 
 
 
Kosmik 
resurslar 
 
Rekratsion 
resurslar 
 
Foydali 
qazilma 
resurslari 
 
Hayvonot 
dunyosi 
ressrulari 
Yer resurslarining asosiy iqtisodiy funksiyalariga bog‘liq holda 
ikki tomonlama qaraladi. Birinchidan, yer har qanday ishlab chiqarish 
uchun, insonning har qanday faoliyati uchun zarur bo‘lgan hudud 
(makon, insonning har qanday faoliyati) makonidir. Ikkinchidan esa yer 
resurslari insoniyatga oziq-ovqat yetkazib beradigan manbadir. Inson 

---

28 
faoliyatining turli sohalarida, ishlab chiqarishning turli jarayonlarida yer 
resurslarining iqtisodiy funksiyalari ham turli xildir.
Yer resurslarining yaxlit integral resurslar sifatidagi universalligi 
ko‘pgina tadqiqotchilar yerni inson faoliyatining birorta turi u siz 
mavjud bo‘lolmaydigan alohida, o‘ziga xos resurslar deb hisoblanadilar. 
Boshqacharoq qilib aytganda, yer resurslari muayyan tabiiy – hududiy 
komplekslarni (landshaftlarni) o‘z ichiga oladigan hududidir. Shu nuqtai 
nazarda qaralganda “tabiiy resurslar” va “yer resurslar” tushunchalari 
xususiy va umumiy tushunchalardir. Yer resurslarning har bir ayrim 
xossasiga tabiiy resurslarning muayyan bir turi to‘g‘ri keladi, tabiiy 
resurslarning muayyan bir turi to‘g‘ri keladi, tabiiy resurslarning 
kompleksi esa yer resurslarni hosil qiladi. Ammo qishloq xo‘jaligi fani 
va amaliyotida ko‘pgina hollarda “yer” tushunchasi “tuproq” 
tushunchasining sinonimii “yer resurslari” esa “tuproq resurslari” 
tushunchasining sinonomi sifatida qaraladi. Ammo yer va tuproq 
resurslari yer resurslarning qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan 
xossadir. 
Tuproq va uning hosildorligi yer resurslarning ishlab chiqarishning 
boshqa vositalaridan farq qilishiga olib keladigan eng muhim 
xususiyatlaridan biridir. Ma’lumki, qishloq xo‘jaligida yer resurslarining 
asosan qatlami – tuprog‘ foydalanilsada, iqtisodiy geografik nuqtai 
nazaridan “yer” ishlab chiqarishning asosiy vositasi sifatida “tuproq” 
tushunchasiga nisbatan ancha kengroq qaralishi lozim, chunki yer 
resurslarining mahsuldorligiga nafaqat tabiiy muhit, balki barcha 
komponentlari relf, iqlim va b.sh., balki meliorativ tizimlar, sun’iy 
o‘rmon ixotazorlari ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Shu boisdan, yuqorida 
ta’kidlanganidek, “tuproq” tushunchasi “yer” tushunchasiga uning
tarkibiy unsuri sifatida kirish mumkin. 
Yer resurslarining ishlab chiqarishning asosiy vositasi bilan 
almashtirib bo‘lmasligida va qayta yaratib yoki ishlab chiqarishning 
boshqa vositasi bilan almashtirib bo‘lmasligida yaqqol namoyon bo‘ladi.
Yer resurslardan ko‘p maqsadlarda foydalanish xususiyatlarini 
e’tiborga olgan holda yerning ko‘p maqsadli xo‘jalik funksiyalari 
amalga oshiriladigan hudud deb qarash mumkin. 
Suv tirik organizmlarning mavjudligi va hayotiy faoliyati 
jarayonlarini ta’minlaydigan xossalarga ega bo‘lgan bebaho mineral va 
noorganik birikmadir. Suv har qanday tirik mavjudotning xujayralari va 
tuqimalari tarkibiga kiradi; ularning organizmlarda suv bo‘lgandagina 
murakkab reaksiyalar kechadi. 

---

29 
Suv hayotining mavjudligini ta’minlagan holda, uning asosini ham 
tashkil etadi. Zero, hayvonlar tanasining 60 -86% ini suv tashkil etadi. 
Tirik organizmlarning suvga bo‘lgan ehtiyojini organizmlar tanasidagi 
suvning 10-20% ini yo‘qotsa halok bo‘ladi. Odamda ovqat hazm qilish 
jarayoni bir kunda kamida 9-10 l suv ishtirokida kechadi. Shuningdek, 
suv organik olamini vujudga kelishiga asos bo‘lgan murakkab kimyoviy 
birikmalarning hosil bo‘lishida faol ishtirok etadi.
Suv tirik organizmlar, litosfera va atmosfera bilan murakkab 
o‘zaro munosabatlarda bo‘ladi. Birikmagan (kristalli) holdagi suv tufayli 
kristallar muayyan tuzilmaga ega bo‘ladi. Hatto vulkanlarning 10 yer 
yuzasiga chiqadigan mogma (yunoncha magmalamir, loybalchiq) 
tarkibining 12% ini suv tashkil etadi. 
Suv muhim iqlim hosil qiluvchi omil bo‘lib, iqlimning tarkib 
topishida 
atmosfera 
suv 
bug‘lari 
muhim 
ahamiyatga 
ega. 
Geosferalarning o‘zaro murakkab ta’sirida suv termodinamik (yunoncha 
therma-issiq, iliq; dinamik kuchli) jarayonlarning retmlarini (yunoncha 
rhithimos-bir me’yorda, bir maromda) tartibga solib turadi. 
Inson o‘zining nafaqat fiziologik hayotiy faoliyatida, balki xo‘jalik 
faoliyatining barcha turlarida suv iste’mol qiladi yoki suvdan 
foydalaniladi. Tarkibiy hisoblarga ko‘ra, mineral ressrularini qazib olish, 
qayta ishlash va mahsulot ishlab chiqarish uchun jahonda har kuni 8-10 
mlrd. t suv sarflanadi.