Microsoft Word экология мар матн лотин rtf

3. Yer resurslaridan foydalanish.Yuzaga kelgan ekologik-
iqtisodiy holatlar bizning yerga bo‘lgan munosabatlarimizni chuqur 
isloh qilishni talab qiladi. Shuning uchun ham yerdan foydalanishni 
boshqarishda yer kadastri ma’lumotlarini qo‘llash dehqonchilikda 
intensiv rivojlanishning asosi bo‘ladi. Shu bilan birga yerni 
baholashdagi juda ko‘p savollarga javob beradi. Tuproqning ishlab 
chiqarish imkoniyatlarini sifat va ishonchli baholarda aniqlashda 
quyidagi talablar qo‘yiladi. 
Birinchidan - to‘proq bonitirovkasi hududning qishloq xo‘jaligini 
tabiiy iqlim sharoitlarini hisobga olgan, zamonaviy rayonlashtirish 
talablari asosida o‘tkazilishi kerak. 

---

44 
Ikkinchidan - yerning hosildorligi va ekilgan qishloq xo‘jaligi 
ekinining aniq hosildorligi o‘rtasidagi bog‘liqligi ko‘plab iqtisodiy, 
iqtisodiy-geografik ko‘rsatkichlar asosida tahlil qilinmog‘i kerak. 
Yerni iqtisodiy baholash deganda qishloq xo‘jaligida ishlab 
chiqarish vositasi sifatidagi nisbiy bahosi tushuniladi. Aniqlovchi, turli 
sifat ko‘rsatkichlariga ega bo‘lgan yerlarning nisbiy daromad miqdori 
anglanadi. Yerni iqtisodiy baholashning bosh mohiyati yerning sifatini 
qishloq xo‘jalgida ijtimoiy ishlab chiqarishning mehnat unumdorligiga 
ta’sirini aniqlashdan iborat. Yerni iqtisodiy-geografik bahosi yanada 
kengroq holatda, atroflicha tahlil qilinadi. Yerga iqtisodiy-geografik 
karta grafik sonli, sifatli, taqqoslash texnologik va kompleks baholar 
beriladi. 
Yer resurslari tiklanadigan tabiiy resurslarga kiradi. Insoniyatni 
oziq-ovqat bilan ta’minlaydigan yer resurslaridan ehtiyojdan ortiq 
foydalanish, uni harob qilish ja’miyatga ko‘plab ijtimoiy-iqtisodiy 
kulfatlar keltiradi. Ularga zaharlanish, shurlanish, eroziyaga uchrashi, 
cho‘llanish, zaxlanish va boshqalar. Hozirgi vaqtgda quyidagi keltirilgan 
sabablar bo‘yicha cho‘llarimizning 1/3 qismi cho‘llanishga uchraydi. 
1.
Marginal yerlarni ishlashda -23,3% 
2.
Rejasiz mol boqishda -29,4 % 
3.
O‘simliklarni shaxta, aloqa liniyalari, shaharlar qurish, tartibsiz 
yo‘llar solish natijasida yo‘q qilishda -0,8 % 
4.
Suv manbalarini tejamsiz isrof qilishda-8,6 %. 
Dastlab o‘simlik resurslari payxon qilindi. Bu holat katta 
maydonlarda yer resurslarining harob bo‘lishiga olib keladi. Natijada 
yaylov resurslaridan foydalanish, chorvochilikda yuqori sifatli mahsulot 
olish pasayadi. Xuddi shuningdek Orol bo‘yi yerlari resurslaridan 
noto‘g‘ri foydalanish natijasida hududda tabiiy 
muhit tiklab 
bo‘lmaydigan darajada o‘zgarib ketdi. 
Demak yer resurslaridan tabiat qonunlariga amal qilib foydalanish, 
ekologik muhitni o‘z holida saqlashning asosi ekanligi shu kunning bosh 
talabidir. 
4. Yer resurslarini muhofaza qilish. Yer resurslarini muhofaza 
qilish insoniyatning eng oliy, ma’suliyatli vazifasidir. Insonning 
noto‘g‘ri faoliyati tufayli planetamizda 9 mln. km
2
unumdor yerlar 
sahroga aylandi. Bu jahondagi unumdor yerlarning 40 % ini tashkil 
qiladi. Hozirgacha sayyoramzda 50 mln.ga yer umuman foydalanib 
bo‘lmaydigan holatga kelgan. Yer resurslari turli sabablarga ko‘ra 
foydalanishdan (har yili 1,5 mln.ga) chiqib bormoqda. Shuningdek, 

---

45 
sanoat ob’ektlari va shaharlar qurilishi uchun taxminan 8 mln.ga, 
eroziya natijasida 3 mln. ga, suv bosishi, sho‘rlanishi tufayli 2 mln.ga 
yerlar ishlab chiqarishdan chiqarilayapti. Butun sivilizatsiya davrida 
insoniyat turli sabablarga ko‘ra (eroziya, sho‘rlanish, shaharlar, yo‘llar, 
suv omborlari, aeroportlar, harbiy maqsadlar va hakozolar) taxminan 
2,5-3 mlrd.ga yer maydonidan ajraldi. Sayyoramiz qit’alaridagi quruq 
iqlimli yerlardan noto‘g‘ri foydalanishda cho‘llanishga uchragan 
maydonlarning tobora kengayib borayotganligi halokatli tus olmoqda.