Microsoft Word bustonul orifiyn ziyouz com doc

4-bob 
Fatvo berishga haqli kishi haqida 
Faqih Abu Lays Samarqandiy (rahimahulloh) aytadilar: Abu Hanifa va u zotning ikki 
sohibi (Abu Yusuf va Muhammad) so'zlarini, ular qaerdan gapirganini bilgan va 
insonlarning muomalalarini o'rgangan kishigina fatvo bersa, durust bo'ladi. Agar kishi 
ulamolarning so'zlarini o'rganganu, insonlarning muomalalari va mazhablarini 
o'rganmagan bo'lsa, bir masala haqida so'ralganida, odamlarning mazhablarini 
o'zlashtirgan ulamolar bu masalaga ittifoq qilganini bilsa, bu mumkin, bu mumkinmas, 
deb aytsa, uning so'zi hikoya tariqasida bo'lib, zarari yo'q. Agar ulamolar ixtilof qilgan 
masala bo'lsa, bu falonchining qavlida joiz, deb aytishida ham zarar yo'q. U o'zicha bir 
so'zni ixtiyor qilishi mumkinmas. Ulamolarning hujjatlarini bilmasa ham, ularning 
fatvolari bilan javob beradi. 
Isom ibn Yusuf aytadilar: "Men Mu'tam shahrida bo'lganimda Abu Hanifaning ashobidan 
to'rttasi – Zufar ibn Huzayl, Abu Yusuf, Aqiba ibn Yazid va Hasan ibn Ziyod to'planishdi. 
Ular: "Biror kishi, modomiki biz qaerdan gapirganimizni bilmas ekan, bizning so'zimiz 
bilan fatvo berishi halol (durust) emas", degan qarorga kelishdi". 
Ibrohim ibn Yusuf Abu Yusufdan, u Abu Hanifadan rivoyat qiladi: "Abu Hanifa: "Biror 
kishi bizning so'zimiz bilan fatvo bermog'i durust bo'lmaydi, modomiki biz qaerdan 
gapirganimizni bilmasa", dedilar". 
Isom ibn Yusufdan rivoyat qilinadi. Unga: "Siz Abu Hanifaga ko'p xilof qilyapsiz. 
Vaholanki, unga bizga berilmagan fahm ato etilgan. U fahmi bilan biz idrok qilolmagan 
narsalarni idrok eta oladi. Bizning fahmimiz o'zimizga yarasha, bizga uning so'zi bilan 
fatvo bermog'imiz durust bo'lmaydi, modomiki u qaerdan gapirganini tushunmas 
ekanmiz", deyishdi. 
Faqih (rahimahulloh) aytadilar: O'zini muftiy bilgan yoki musulmonlarning ishlaridan bir 
narsaga valiy bo'lgan va insonlarning hojati unga qaratilgan kishi ularning hojatlarini ado 

---

Bo’stonul orifiyn. Abu Lays Samarqandiy 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
7
etmasdan hech bir uzrsiz ularni qaytarmasligi lozim. Balki muloyimlik va halimlik bilan 
muomala qilishi loyiq ishdir. Qosim ibn Muhammad Ibn Abu Maryamdan rivoyat qiladi. U 
kishi bilan Nabiy (sollallohu alayhi vasallam) ashobi o'rtasida do'stlik bor edi. Ibn Abu 
Maryam aytadi: "Nabiy (sollallohu alayhi vasallam): "Kim musulmonlarning ishlaridan 
biror narsada valiy bo'lsa, ularning ehtiyoji va zarurat kunida etishmovchiliklaridan ko'z 
yumsa, Alloh taolo qiyomat kunida uning zarurati va hojatidan ko'z yumadi", deganlar". 
Muftiyga nisbatan tavoze', muloyim bo'lish, zolim, qaysar, dag'al, qo'pol bo'lmaslik 
lozim. Chunki Alloh taolo: 
  
"(Ey Muhammad), Alloh tomonidan bo'lgan bir marhamat sababli ularga yumshoq so'zli 
bo'ldingiz. Agar qo'pol, qattiq dil bo'lganingizda edi, albatta, ular atrofingizdan tarqalib 
ketgan bo'lar edilar" (Oli Imron, 159).