Microsoft Word Bolalar nevrologiyasi end doc

BOSH MIYA YARIM SHARLARI
Oq moddasi va ichki kapsulani tuzilishi. 
Markaziy nerv tizimining eng katta va yuqori darajada taraqqiy etgan 
qismini bosh miya yarim sharlari tashkil qiladi. U kulrang va oq moddalardan 

---

 33
iborat. Miya yarim sharlarining oq moddasi bir-biri bilan kesishib joylashgan, 
vazifasi, yo‘nalishi va kelib chiqishi jihatidan bir-biriga o‘xshamagan nerv 
tolalaridan iborat. Bu nerv tolalarini uch asosiy tizimga ajratiladi:
1. Proyeksion tolalar – bosh miya po‘stlog‘ini shu po‘stloqdan pastda 
turuvchi qismlari va orqa miya bilan bog‘laydi. Proyeksion tolalar markazga 
intiluvchi – efferent, markazdan qochuvchi – afferent tolalarga bo‘linadi. Ular 
impulslariga bosh miya po‘stlog‘iga va po‘stloqda hosil bo‘lgan impulslarni 
periferiyaga yetkazib beradi (sezgi, ixtiyoriy harakat va boshqalar). 
2. Assotsiativ tolalar – bitta yarim sharning turli qismlarini bir-biri bilan 
bog‘laydi.
3. Komissural tolalar – har ikki yarim shardagi bir xil qismlarni o‘zaro 
bog‘laydi. Ular to‘planib oldingi, orqa bitishma, gumbaz va qadoq tanani hosil 
qiladi. Ularning eng kattasi qadoq tana (corpus callosum) hisoblanadi. Bu 
bitishmalar yarim sharlarning alohida bo‘laklarini o‘zaro birlashtiradi.
Yuqoriga ko‘tariluvchi va pastga tushuvchi proyeksion tolalar uchun ichki 
kapsula (capsula interna) darvoza vazifasini o‘taydi.
Ichki kapsula o‘tmas burchak hosil qilib birikkan oq moddadan iborat keng 
qatlam. Uni bosh miya yarim sharlarini gorizontal kesmasida ko‘rish mumkin. U 
uch qismdan: ichki kapsulaning oldingi oyoqchasi (crus anterior capsulae internae) 
dumli o‘zak boshchasi bilan yasmiqsimon o‘zak o‘rtasida, orqa oyoqchasi (crus 
posterior capsulae internae) yasmiqsimon o‘zak bilan talamus o‘rtasida joylashgan. 
Bu ikki qismning o‘zaro qo‘shilgan joy ichki kapsulaning tizzasi (genu capsulae 
internae) deyiladi.
Ichki kapsulada o‘tkazuvchi yo‘llar zich joylashgan bo‘lib, ular o‘ziga xos 
yo‘nalishga egadirlar.
Uning oldingi oyoqchasidan peshona – ko‘prik (tractum fronto-
pontocerebellaris) tutami va miya po‘stlog‘idan ko‘ruv bo‘rtig‘iga boruvchi 
(tr.corticothalamicus); tizzasidan esa kortiko – nuklear miya po‘stlog‘idan bosh 
miya nervlarining o‘zaklariga boradigan va orqa oyoqchaning oldingi 2/3 qismidan 
piramida yo‘li (tr.pyramidalis) orqa oyoqchaning orqa 1/3 qismidan ko‘ruv 
bo‘rtig‘idan po‘stloqqa ko‘tariluvchi sezuvchi yo‘llar (tractus thalamocorticalis) 
o‘tadi.
Orqa oyoqchaning tizzaga yaqin qismidan po‘stloq osti sohasidan bosh miya 
po‘stlog‘iga yo‘naluvchi ko‘ruv va eshituv tutamlari o‘tadi. Bulardan tashqari, 
orqa oyoqchadan ko‘prikning ensa chakka yo‘li (tr.occipito-temporo-ponto 
cerebellaris) va po‘stloqdan ko‘ruv bo‘rtig‘iga boruvchi (cortico thalamici) yo‘llari 
o‘tadi.
Chaqaloqlar bosh miyasi oq moddasining tolalari kattalarnikiga nisbatan 
miyelin pardasi bilan chala qoplanganligi bilan farq qiladi. Tug‘ilishga yaqin 
qadoq tana tolalari asta-sekin bosh miya o‘tkazuv yo‘llari bilan birgalikda miyelin 
parda bilan qoplana boradi. Sezuvchi yo‘llari piramida tutamiga qaraganda ancha 
oldin miyelin parda bilan qoplanadi. To‘rt oylik go‘dakning piramida tutami 
qisman miyelin parda bilan qoplangan bo‘ladi. Ayrim mualliflarning fikricha bosh 
miya oq moddasi tolalarining miyelinlashuvi 2-6 yoshgacha davom etadi.

---

 34