Microsoft Word Bolalar nevrologiyasi end doc

70-rasm.
 Bolalar serebral falaji kognetiv 
o ‘zgarish bilan. 
Ko‘pgina bemorlarda sinkineziya va 
giperkinezlar kuchaygan bo‘ladi. Odatda 
giperkinezlar atetoz va xoreatetoz, kam 
hollarda xoreik, va undan kam mioklonik 
xarakterga ega. Imitatsion sinkineziyalarda 
paretik qo‘l-oyoqlari sog‘lom tomondagi 
harakatlarni qaytaradi. Global 
sinkeneziyalarda sog‘lom tomon aktiv harakatda zo‘riqqanda paretik qo‘lda bukish 
va oyoqda yozish kuzatiladi. Hamkor sinkeziyalar eng ko‘p uchraydigani bo‘lib, 

---

 217
turli zo‘riqishda paretik qo‘lni yuqoriga ko‘tariladi. To‘liq tiklangan bolalarda 
harakat vaqtida falajlangan oyoq-qo‘llarida yengil giperkinezlar va sinkeziyalar 
qoladi.
Turli darajada aqlni pasayishi hamma bemorlarda aniqlanadi. Bemorlarning 
taxminan yarmida paydo bo‘ladigan epilepsiya katta yoki Djekson xurujlari tipida 
kechib, zararlangan tomondagi ma’lum guruh mushaklarida boshlanadi. Ba’zi 
bemorlarda epilepsiya kasallikning bevosita o‘tkir fazasida boshlang‘ich 
xurujlardan keyin, boshqalarida turli interval bilan ko‘pincha gemiplegiya paydo 
bo‘lgandan 1-2 yildan keyin rivojlanadi. Gemiplegiya og‘irlik darajasi va 
epilepsiyasining kelib chiqishi orasidagi bog‘liqlikni aniqlab bo‘lmaydi. Epilepsiya 
paydo bo‘lishi bilan klinik belgilarni qayta rivojlanishi sekinlashadi va oqibati 
yomonlashadi. Epileptik tipida bemor xulqining o‘zgarishi va aqli zaiflikning ortib 
borishi salbiy ahamiyatga ega.
Ikki tomonlama spastik gemiplegiya uchun qo‘llarni shikastlanishini oshishi, 
giperkinez va sinkineziyalarni kuchayishi, psixik vazifalarni pasayishi, epileptik 
xurujlar xarakterli. Bu bemorlarda epilepsiya gemiplegik shakliga nisbatan ko‘proq 
rivojlanadi.
Bolalar psevdobulbar falaji. Bu shikastlanish klinikada so‘rish, yutish, 
chaynashning buzilishi, lablar, tili, yonoq harakatini yetishmovchiligi aniqlanadi. 
Psevdobulbar falaj belgilari spastik diplegiyada kuzatilishi yoki alohida sindrom 
bo‘lishi mumkin. Xayotining birinchi kunida bola qalqib ketadi. Sut ko‘pincha 
burunga ketadi, og‘zi to‘liq yopilmaydi, undan so‘lak oqadi, tili tashqariga chiqqan 
bo‘ladi. Bunday bolalar agar uning og‘zini ichkariga ovqat tomchilab yuborilsa, 
yaxshi yutadi. Yoshi kattaroq bolalarda og‘iz bo‘shlig‘iga ovqat yomon o‘tadi, til 
ostiga o‘tadi, lunj va til orasiga tiqiladi, lekin uni u yerdan chiqarib barmoq bilan 
tomog‘ini orqa tomoniga olib keltirsa, yutish nisbatan yengil bo‘ladi. Oral 
avtomatizm reflekslari: so‘rish (Oppengeym), qattiq tanglay (Genneberg), lab 
(Tuluz-Vyurp) va boshqalar me’yorda hayotini birinchi oyligida bolalarda 
kuzatiladi.
Katta bolalarda psevdobulbar falajni boshqa belgilari: majburiy yig‘i, 
ba’zida kulgi, dizartrik xarakterda nutqni buzilishi (sekinlashgan, burun tusi bilan 
cho‘zilgan nutq noaniq ma’noli) kuzatiladi. Keskin jarohatlanish darajasida og‘zaki 
nutq yo‘qoladi.
Bolalar pevdobulbar falajni spastik, paralitik va aralash turlarini ajratish 
maqsadga muvofiq emas. Ko‘pgina bolalarda yuz mushaklarida atetozli 
giperkinezlar aniqlanadi. Yengil holatlarda bolalarni uzoq muddat sog‘lom deb 
hisoblanadi, chunki ularda yutish va so‘rish buzilmaydi va keyinchalik 
rivojlanishdan orqada qolish, nutq nuqsonlari paydo bo‘ladi. Bunday bolalarni 
ba’zida duduqlanadi deb hisoblanadi.
Diplegiyani miyacha shakli. Diplegiyaning miyacha shaklida miyacha 
buzilishlari yagona yoki piramida va ekstrapiramida belgilari bilan birgalikda 
kuzatiladi. Sof miyacha shaklida (Xuntning miyacha ataksiyasi, yoki Littl 
kasalligining miyacha ekvivalenti) mushak tonusining pasayishi, ataksiya, 
dizmetriya, spastik va lokomotor vazifalarning buzilishi bilan asinergiya 

---

 218
kuzatiladi. Bola yura olmaydi, oyoqlarini keng holatda bir narsaga tirab turadi. Pay 
reflekslari oshgan. Aralash shaklida turli darajadagi miya buzilishlari piramida va 
ekstrapiramida belgilari bilan birga kuzatiladi. Kasallikni sekin-asta yaxshilanishi 
uni progredient kuchayib boruvchi nasliy-degenerativ kasalliklardan farqlash 
imkon beradi.
Giperkinetik shakli. Klinikada atetoz o‘ziga xos, mushak tonusini o‘zgarishi 
va turli mushak guruhlarida atetoz xarakteridagi giperkinezlar bilan xarakatlanadi. 
Majburiy harakatlar ko‘proq yuz mushaklari, qo‘l-oyoqlarni distal qismlarida, 
ayniqsa qo‘llarda aniqlanadi. Tana mushaklaridagi atetoz torsion distoniyani 
eslatadi. Atetoz giperkinezlarning boshqa turi kabi uyquda yo‘qolib, jismoniy va 
ruhiy sokinlik holatida kamayib, emotsional zo‘riqish va ixtiyoriy harakatlarda 
kuchayadi. Ikki tomonlama atetozda aql va ruhiyat BSF boshqa shakllariga 
nisbatan kam darajada va kamdan-kam zarar ko‘radi. Ba’zida epileptik hurujlar 
atetoz kechishini og‘irlashtiradi.
Ikki tomonlama atetoz miyani homila davrida shikastlanishi natijasida kelib 
chiqadi.
Tashhis
ko‘pgina bemorlarda bosh miyani shikastlanishi (ante- yoki 
intranatal) YaTChligida yoki hayotining birinchi oylari davrida aniqlanadi. Faqat 
juda yengil holatlarda bola sog‘lom deb hisoblanadi. Bosh miyani erta postnatal 
shikastlanishi uchun, odatda, qo‘zg‘alish va tushib qolish kabi patologik belgilari 
rivojlanishi bilan o‘tkir boshlanishi xarakterli. BSFda piramida va po‘stloq osti 
belgilari birga kuzatiladi. Klinikada bu mushak tonusining o‘zgarishi (odatda, 
spastik tipida), falaj yoki parez, pay reflekslarining oshishi, giperkinez yoki 
sinkineziya aniqlanadi. BSF bilan ko‘pgina bemorlarda psixikani sezilarli 
pasayishidan to aniq aqli pastlikkacha o‘zgarishlari kuzatiladi. Ko‘pgina 
bemorlarda epilepsiya polimorf hurujlar bilan rivojlanadi. Keyinchalik shaxsiyatini 
o‘zgarishi va o‘sib boruvchi aqlning pasayishi yuz beradi. Ba’zi bemorlarda 
hurujlar o‘choqli xarakterga ega. Nerv tizimining degenerativ shikastlanishi 
shaklidan BMFda regredient (agar epilepsiya bo‘lmasa) kechishi bilan farqlanadi.
Kasallik boshlanishi haqida anamnestik ma’lumotlar katta ahamiyatga ega: 
ayrim yoshda shu davrgacha sog‘lom deb hisoblangan bolada degenerativ 
kasallikning boshlanishi, BSFda esa hayotining birinchi kuni yoki oyidan nerv 
tizimining patologiyasi aniqlanadi. Shunga o‘xshash kasallik akalari va opalarida 
yoki bir necha avlodda bo‘lishi degenerativ kasallik uchun xos. Shuni ta’kidlash 
kerakki, nerv tizimi shikastlanishining oilaviy-nasliy shakllarida, kasallik o‘rta 
yoshda boshlanishi aniqlanadi. Oilaning sog‘lom a’zolarida kichik belgilarni 
bo‘lishi ham ahamiyatga ega (masalan: Fridreyx kasalligida oila a’zolarida tizza 
reflekslari yo‘qolishi, Babinskiy belgisi).
BSFda periferik falajlardan farqli elektr qo‘zg‘aluvchanlikning sifatli 
o‘zgarishlari yo‘q, sinkineziya va giperkinezlar kuchaygan, patologik reflekslar 
chaqiriladi, bular periferik motoneyronlar zararlanganda kuzatilmaydi. BSFli 
ko‘pgina bemorlarda turli darajadagi aqlni o‘zgarishi epileptik hurujlar; ular 
periferik falajlarda uchramaydi. Bemor bosh miya o‘smalaridan kalla ichi 
gipertenziya belgilari va ko‘ruv nervi so‘rg‘ichlarini dimlanishi, kechish xarakteri 

---

 219
(o‘sma uchun xarakterli umum miya va o‘choq belgilarni kuchayib borishi, 
okklyuziya hurujlarining yo‘qligi) hamda o‘smalarda kuzatiladigan R-grammada 
o‘zgarishlarni yo‘qligi bilan farqlanadi. EEG ma’lumotlari ham turlicha. Lekin bir 
xil holatlarda o‘smadan differensiatsiya qilish uchun analiz ma’lumotlarini 
yo‘qligida statsionar tekshiruv va qo‘shimcha tekshiruv usullari (ExoEG, pnevmo 
va ventrikulografiya, arteriografiya va boshqalar) kerak.
Kechishi va oqibati. BMF juda sekin va asta-sekin yaxshilanish bilan 
regredient kechishiga xos. Epilepsiyaning qo‘shilishi oqibatni yomonlashtiradi va 
kasallik kechishini regredientdan progredietga o‘tkazishi mumkin.
Kasallik oqibati miya shikastlanishi darajasi va shakli bilan bog‘liq. 
Miyaning antenatal shikastlanishi prognostik xavfliroq. Miya nuqsonlari 
homiladorlikning birinchi yarmida uni shikastlanishi bilan bog‘liq. Po‘stloq-
po‘stloq osti formatsiyaning tarqoq destruktiv buzilishlari (mikrogiriya, 
geterotopiya, peshona, miyacha va boshqa hosilalarni rivojlanmaganligi) 
chegaralangan o‘choqli shikastlanishlarga qaraganda yomon. Kasallikni erta 
bosqichida va qo‘pol bo‘lmagan psixik funksiyalarni pasayishi erta boshlangan, 
tizimli va uzoq olib boriladigan kompleks terapiya, sezilarli yaxshilanishiga olib 
kelishi mumkin. Bunday yaxshilash bu bolalarni mustaqil harakatlanishini, o‘z-
o‘ziga xizmat qilishi, ma’lum hajmda ta’lim olishlarini hisobga olib oqibatini 
qoniqarli deb baholanadi.
Nerv tizimi patologiyasini erta aniqlash uchun hamma YaTCh larni 
nevrologik tekshiruvdan o‘tkazish kerak va miyasi shikastlangan bolalarni tegishli 
muassasalarga davolash uchun yo‘llanadi.