Microsoft Word analitik kimyo ruziyev

 
Hajmiy tahlil usullari 
Hajmiy tahlilda reaksiyaga kirishayotgan moddalarning aniq hajmi 
o’lchanadi va ulardan birining ma’lum konsentratsiyasi asosida ikkinchisining 
noma’lum konsentratsiyasi aniqlanadi. Konsentratsiyasi ma’lum bo’lgan va 
uning yordamida boshqa eritmadagi moddaning miqdori aniqlanadigan eritma 
titrlangan yoki standart ishchi eritma deyiladi. Eritmalarni titrlash-ikkala 
eritmadagi erigan moddalarning o’zaro ekvivalent miqdorini topish demakdir. 
Titrlashning qo’shilgan reaktiv miqdori aniqlanayotgan modda miqdoriga 
ekvivalent miqdorini topish demakdir. Titrlashning qo’shilgan reaktiv miqdori 
aniqlanayotgan modda miqdoriga ekvivalent bo’lgan payt ekvivalent nuqta 

---

61 
deyiladi, Titri aniq eritmaning konsentratsiyasi va hajmiga qarab tahlil natijasi 
hisoblanadi. Ekvivalent nuqtani topishning har xil usullari bor. 
Masalan: indikator usuli; fizikaviy-kimyoviy usullari. 
Titrimetrik tahlilda turli- kimyoviy reaksiyalar qo’llaniladi. Reaksiya tipiga 
qarab hajmiy tahlil usullari 3 turga bo’linadi:
1. Ionlarning o’zaro ta’siriga asoslangan usullar 
a) neytrallash usullari 
b) cho’ktirish usullari 
2. Oksidlanish- qaytarilish reaksiyalariga asoslangan usullar. 
3. Kompleks hosil bo’lishiga asoslangan usullar. 
Titrimetriyada eritmalarning konsentratsiyasi normal, molyarlarda 
ifodalanadi. 
Hajmiy tahlilda barcha eritmalar o’z vazifasiga ko’ra titrlangan va standart 
eritmalarga bo’linadi. U holda tayyorlangan eritmaning titri:
T=m/V 
m- namuna massasi, g. V- eritmaning umumiy hajmi, ml. 
Tayyorlangan, titri aniq eritmaning tarkibi o’zgarmas va havo ta’sirida 
hamda biror eruvchida eritilganda tarkibi o’zgarmaydigan kimyoviy jihatdan 
toza moddalardangina tayyorlash mumkin. Masalan: 
Na
2
B
4
O
7 
·10H
2
O; Na
2
CO
3
·10H
2
O 
Titri tortim massasi bilan emas, balki standart modda yordamida 
aniqlangan eritmalar aniq titrli yoki standartlashtirilgan eritmalar deyiladi. 
Masalan: KMnO
4
, Na
2
S
2
O
3
, NaOH va hokazolar eritilayotganda suv 
tarkibidagi qo’shimchalar yoki havodagi qo’shimchalar bilan ta’sirlashib o’z 
tarkibini o’zgartiradi. Ularning tarkibi aniq formulaga javob bermaydi. Shuning 
uchun ularning kerakli konsentratsiyadagi eritmalari taxminiy tayyorlanadi. 
So’ngra standart ishchi eritmalar bilan (Na
2
CO
3 
·l0H
2
O; Na
2
B
4
O
7
·10H
2
O) 
titrlash orqali eritmalarning titri aniqlanadi. Aniqlangan titr quyidagi formula 
yordamida topiladi: 
T=N·E/1000
N
1
V
1
= N
2
V
2
N
1 
= N
2
V
2
/ V
1
Titrimetrik tahlilda ishlatiladigan reaksiyalar quyidagi talablarga javob 
berishi zarur-reaksiya qat'iy stexometrik nisbatlarda, tez, oxirigacha borishi, 
begona moddalar titrlash va ekvivalentlik nuqtasini topishga halaqit bermasligi, 
ekvivalentlik nuqtasini oson topish imkoni bo’lishi, yonaki reaksiyalar 
bo’lmasligi zarur. 
Hajmiy aniqlashlarda quyidagi xatolarga yo’l qo’yilishi mumkin: 
1. Standart ishchi eritmaning titridagi xato 
2. Tekshirilayotgan eritmani titrlashdagi xato. 
1-xato standart modda namunasini to’g’ri tortish va eritmaning hajmini 
to’g’ri o’lchashga bog’liq. 
2. xato titrlash jarayonining aniqligi, ya’ni indikator yordamida ekvivalent 
nuqtani to’g’ri aniqlay bilishga bog’liq. Masalan:tomchilarning har xilligi 
natijasidagi xato. 

---

62 
Sistematik xatoning qiymati kichik. Asosan tasodifiy xatolar mayjud 
bo’ladi. Uni kamaytirish uchun parallel aniqlash soni oshirilib, tahlil natijasi 
statistik qayta ishlanib, xato miqdori baholanadi. Olingan natijalar orasidagi farq 
0,3% dan oshmasligi zarur.