Microsoft Word Амиров Elektr o`lchashlar doc

O‘zgarmas tok ikkilangan ko‘prik sxemasi. Ikkilangan ko‘prik sxemasi 2.15- rasmda keltirilgan. Ulangan simlar va kontaktlarning o‘tish qarshiligini o‘lchash natijalariga ta’sirini kamaytirish maqsadida o‘lchanayotgan qarshiliklar R_x to‘rt qismali sxema bilan ulanadi. Ikkita tok qismalari bilan ko‘prikning manba zanjiriga, potensial qismalari bilan esa o‘lchash zanjiriga ulanadi. Shunday qilib, manba zanjiridan deyarli katta tok o‘tishi sxemaning sezgirligini oshirishga olib keladi. Shu bilan birga, potensial qismalardan o‘lchash zanjiriga nisbatan kichik toklar o‘tadi. Bu esa o‘lchash xatoligini yetarli darajada kamaytiradi.
K o‘prik muvozanatlanganda, muvozanat ko‘rsatkichi pmA dagi tok I_m = 0, bu holda 1- va 2-tugunlarning potensiallari teng bo‘ladi. Bunda quyi-dagi tenglamalar sistemasini yozish mumkin (2.22 - rasm): I R – I R – I R1 2 2 4 3 nam  0;
I R – I R – I R1 1 2 3 3 x  0 .
Тahlilni soddalashtirish maqsadida R1 = R3 va R2 = R4 deb qabul qilamiz, bundan
R1 R
Rx  Rnam  Rnam 3
R₂ R₄ ,
2.22 - rasm. O‘zgarmas tok bu yerda: Rx – noma’lum qarshilik; Rnam – ikkilangan ko‘prik sxemasi. namunaviy qarshilik, Om.
Amalda yakka va ikkilangan
o‘zgarmas tok ko‘priklari bitta kombinatsiyali ko‘priklar ko‘rinishida ishlab chiqarilishi mumkin. Rossiya Federatsiyasida ishlab chiqarilgan R 39, R 329, MOD
– 61 rusumli ko‘priklar mavjud. Bunday ko‘priklar bilan ham kichik, ham katta
(10–8 Om dan 108 Om gacha) qarshiliklarni o‘lchash mumkin.
2.2.3. O‘zgaruvchan tok ko‘priklari
Elektr zanjirining qarshiligi, sig‘imi, induktivligi, o‘zaro induktivligi va isrof burchagi tangensini o‘lchash uchun o‘zgaruvchan tok ko‘priklaridan foydalaniladi. O‘zgaruvchan tok ko‘priklarining juda ko‘p turi ma’lum.
Sodda to‘rt yelkali ko‘prik sxemalaridan tashqari, olti va yetti yelkali ko‘priklar hamda induktiv bog‘langan elementli ko‘prik sxemalari mavjud. Bu ko‘priklar ketma-ket ekvivalent o‘zgartirishlar yordamida sodda to‘rt yelkali sxemaga keltirilishi mumkin (2.23 - a rasm).
Yelka qarshiliklari umumiy holda kompleks qarshiliklar bo‘lib, muvozanat tenglamasi qarama-qarshi yelkalar kompleks qarshiliklarining ko‘paytmasiga teng,
ya’ni Z1 3Z  Z2 4Z .

a) b) c)
2.23 - rasm. O‘zgaruvchan tok ko‘prik sxemalari.
Agar bu ifodani haqiqiy va mavhum qismlarga ajratsak, ikki tenglamadan iborat muvozanat tenglamalar sistemasini hosil qilamiz:
^{R R – X X = R R – X X1 3 1 3 2 4 2 4,}
R X + R X = R X + X R1 4 3 1 2 4 2 4 . (2.5)
Demak, o‘zgaruvchan tok ko‘prigi muvozanatlanishi uchun kamida ikkita rostlanadigan element bo‘lishi kerak, buning natijasida bir-biriga bog‘lanmagan ikkita kattalikni aniqlash mumkin.
(2.5) ifodani ikkita skalyar tenglama ko‘rinishida yozishimiz mumkin:
Z Z = Z Z1 3 2 4 ; 1 + = +3 2 4 , (2.6)
ya’ni, qarama-qarshi yelkalar kompleks qarshiliklar modullarining ko‘paytmasi o‘zaro teng va ularning faza siljishlarining argument yig‘indilari mos ravishda teng bo‘lganda, ko‘prik muvozanatlanadi.
(2.6) shakldagi muvozanat tenglamasi ko‘prik yelkalaridagi qarshiliklar xarakterini ham belgilab beradi: agar yonma-yon yelkalardagi qarshiliklar aktiv qarshilik (rezistor)lar bo‘lsa, u holda boshqa yon yelkalardagi qarshiliklar, albatta, bir xil xarakterli, ya’ni induktiv g‘altaklar yoki kondensatorlar bo‘lishi kerak. Agar qarama-qarshi yelkalarga rezistorlar ulansa, u holda boshqa qarama-qarshi yelkalarga turli xarakterdagi qarshiliklar: bir yelkaga induktivlik, boshqasiga sig‘im ulanishi kerak.
2.23- b rasmda keltirilgan ko‘priklarning muvozanat tenglamalaridan ularning ishchi formulasini mos ravishda keltirib chiqarish mumkin:
tgx  1/ Cx , Rx  1/ RC3 3; Lx  C R R3 2 3 / Rx . (2.7) G‘altakning aslligi quyidagi ifodadan aniqlanadi:
Qx  Lx / Rx  R C3 3. (2.8)
Ko‘prik sxemalarini muvozanatga keltirish uchun, ya’ni c va d tugunlar orasidagi potensiallar ayirmasini nolga tenglashtirish uchun sxemada (2.23- b rasm) namunaviy qarshiliklar va sig‘imlarni, 2.23- c rasmdagi sxemada – R3 va C3 larni bir tekis rostlash kerak. Bunda o‘lchanayotgan parametrlar tgx, Rx yoki Lx, R_x namunaviy qarshiliklar va kondensatorlar (2.7) hamda (2.8) formulalar yordamida topiladi.
Agar o‘lchanayotgan sig‘im isrof burchagining tangensi tg_x katta bo‘lsa, o‘zgaruvchan namunaviy R₃ va C₃ lar parallel ulangan Sherring ko‘prigidan (2.23- b rasm), aslligi kichik (Q < 30) g‘altak parametrlari o‘lchanganda R₃ va C₃ lari parallel ulangan Maksvell ko‘prigidan (2.23 - c rasm) foydalaniladi.
Keltirilgan ko‘prik yordamida ikkita g‘altak orasidagi o‘zaro induktivlikni ham o‘lchash mumkin. Buning uchun ular ketma-ket ulanib, o‘zaro induktivlik ikki marta ulanish usulida o‘lchanadi. Birinchi o‘lchashda g‘altaklar ketma-ket va o‘zaro mos ulanib, umumiy induktivlik o‘lchanadi:
L  L₁  L₂  2M ,
bu yerda: L1 va L2 – g‘altaklar induksionligi, M – o‘zaro induktivlik.