Microsoft Word Allambergenova M

Moyun Chur bitigi. Bitigni 1909- yilda fin olimi G.I.Ramsted Shimoliy Мo’g’ulistonning Selenga daryosi bo’yidan topgan. Мoyun Chur - uyg’ur xoqoni bo’lib, bitig tosh 759- yilda o’rnatilgan. Yozuvda turkiy qavmlar o’rtasidagi jangavor yurishlarning tafsilotlari Moyun Chur tilidan hikoya qilinadi. Voqealar Selenga daryosi atrofida bo’lib o’tadi. Uyg’urlar davlati obod edi. Unga avval Bilga xoqon, keyin Bo’yla Bag’an Tarxan (hukmdor, qo’mondon) xoqonlik qilishgan. Bo’yla Bag’an Tarxan shad (turkiy xoqonlar sazovor bo’lgan eng oliy harbiy unvon)ga ega edi. Bu paytda Moyun Chur 26 yoshda edi, otasining qo’shinida mingboshi vazifasini bajarardi. Qarluqlarga qarshi jangda ishtirok etardi. Bitikda Bo’yla Bag’a Tarxan vafot etishi, xoqonlik Moyin Chur qo’liga o’tishi, lekin xalqning bir qismi Tay Bilga Tutuqni xoqon deb e'lon qilishi, Moyun Chur esa hokimiyatni qo’lga kiritish uchun unga qarshi kurashishi voqealari aks etgan. Moyun Chur bitigi ko’proq tarixiy qimmatga ega. Jang yillari, joy nomlari, qahramonlarning ismi va unvonlari aniq ko’rsatiladi. Bitikda xalq maqollaridan ham unumli foydalanilgan. Masalan, «G’am o’z uyingda» maqoli bir qavmdan o’z qavmiga qarshi chiqqanlar tasvirini umumlashtiradi. Moyun Chur qo’rqmas, adolatli, turkiy xalqlarni ahillikka chaqiruvchi, bo’ysunmaganlarga nisbatan shavqatsiz xoqon ekanligi ko’rsatilgan. Uning obodonchilikka, xususan, qo’rg’onlar, shaharlar qurilishiga rahnamoligi aniq dalillar bilan tasvirlangan.

Enasoy yodnomalari