Microsoft Word Allambergenova M

⁹ A.N.Najip “Исследования по истории тюркских языков XI-XIV вв”.- M.: -1989, 3-bet


13





adabiyot ta’limining 2013-yil 2-sonida “Turkiyshunoslikda bir xato xususida” nomli maqolasida V.Tomsenning ikkita masalada xatoga yo’l qo’yganligini qayd qiladi. Uning xatoga yo’l qo’ygani sababini esa bitiglar tilini o’rganishda yevropa tillari tovush tizimidan kelib chiqib yondashganligida deb belgilaydi. Maqoladan parcha keltiramiz: “Turkshunoslarga ma'lumki, turkiy, jumladan, o’zbek tilidagi unlilar qator bo ’yicha tasnif qilinmaydi. Sababi unlilarni bunday ikkiga bo ’lishning lingvistik asosi yo ’q. Inchunun, bir running ikki unlini anglatishi mantiqqa zid. Bu xato natijasida V. Tomsen to ’rtta runa sakkizta unlini ifodalagan degan noto’g’ri xulosa chiqardi. Afsuski, bu xato hozirgacha davom etib kelmoqda”¹⁰. Demak, bu masala ham chuqur tadqiqotga muhtoj. Ayni damda yodgorliklar tilini o’rganishda yevropa tillari tovush tizimiga asoslanilgani matn mazmuniga ham ta'sir qilgan bo’lishi, ehtimoldan holi emas.

2. 
   O’rxun-Enasoy obidalarining tarixiy qimmati va tadqiqi xususida
   

Qadimgi davrdagi turkiy qabila va urug’lar, ularning tillariga oid juda ko’p manbalar, tarixiy yodgorliklar mavjud. Jumladan, turk xoqonligi tarkibiga kirgan turkiy urug’lar va ularning tillari O’rxun-Enasoy yodgorliklari orqali aniqlangan. Bu yodgorliklarning topilish tarixi, bitiklarning adabiy-tarixiy qimmati darslik va qo’llanmalarda, bir necha ilmiy tadqiqotlarda o’rganilgan. O’rxun va Enasoy bitiglari jahon turkiyshunoslari e tibori qaratilgan nodir yodgorliklardandir. O’rxun-Enasoy yodgorliklarining ko’pchiligi rus olimlari tomonidan topilgan. Bular orasida ayniqsa, sibirlik o’lkashunos N.M.Yadrinsev tomonidan 1889-yilda Mo’g’ulistonda O’rxun daryosi bo’ylaridan topgan yodgorliklar katta ahamiyatga ega. Xuddi shunday yodgorliklarning kattagina bir qismi Enasoy daryosining yuqori qismidan va Qirg’izistondagi Talas vodiysidan, shuningdek, Baykal ko’li atroflari , Lena daryosi sohillaridan ham topilgan.

O’rxun-Enasoy yodgorliklari asosan, toshga o’yib bitilgan yozuvlardan, idish, tangalar kabi buyumlarda va qog’ozlarga yozilgan bitiklardan iborat bo’lib, bir qancha vaqtlar olimlar uchun o’qilishi jumboq bo’lib qoladi. Shunga ko’ra, u

10.