Microsoft Word ахборот технологиялар фанидан мажмуа doc

Оператив моделлардан бошқарувнинг қуйи даражаларида кун ва ҳафталар билан 
ўлчанадиган тезкор қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш учун фойдаланилади. Бу 
моделларни қўлланиш мумкин бўлган соҳалар дебиторлик ҳисоб-китоблари ва кредит ҳисоб-
китоблари, календар ишлаб чиқаришни режалаштириш, заҳираларни бошқариш ва 
ҳоказоларни ўз ичига олади. Тезкор моделлардан одатда фирма ичики маълумотларини ҳисоб-
китоб қилиш учун фойдаланилади. Улар одатда детерминистик, оптимизацион ва универсал 
(яъни турли ташкилотларда фойдаланилиши мумкин) дир. 
Математик моделлар математик усулларни амалга оширувчи модель блоклари, 
модуллар ва процедуралар мажмуидан иборатдир. Бунга чизиқий дастурлаштириш, вақт 
қаторларини статистик таҳлил қилиш, регрессион таҳлил процедуралари ва ҳоказо оддий 
процедуралардан тортиб мураккаб ПППларгача кириши мумкин. Моделларни қуриш ва сақлаб 
туриш учун модель блоклари, модуллар ва процедуралардан ҳам битталаб, ҳам комплекс 
тарзда фойдаланиш мумкин. 
Моделлар базасини бошқариш тизими қуйидаги имкониятларга эга бўлиши керак: янги 
моделларни яратиш ёки мавжудларини ўзгаритриш, моделларнинг параметрларини янгилаб 
туриш ва сақлаш, моделлар билан манипуляциялар олиб бориш. 
Фойдаланувчининг тили – бу фойдаланувчининг тизимга нисбатан клавиатура; 
экранга ёзиш имконини берадиган электрон қаламлар; джойстик; «сичқон»; овоз билан 
бериладиган буйруқлар ва ҳоказоларнинг имкониятларидан фойдаланиш йўли билан 
бажарадиган ҳаракатларидир. Фойдаланувчи тилининг энг оддий шакли кириш ва чиқиш 
ҳужжатларининг шаклларини яратиш ҳисобланади. Фойдаланувчи кириш шаклини (ҳужжатни) 
олиб, уни зарур маълумотлар билан тўлдиради ва компьютерга киритади. Қарорлар қабул 
қилишни қўллаб-қувватлаш тизими зарурий таҳлилларни ўтказади ва белгиланган шаклдаги 
чиқиш ҳужжати тарзида натижаларини чиқариб беради. Кейинги вақтда визуал интерфейснинг 
оммавийлиги анча ошди. Фойдаланувчи «сичқон» манипулятори ёрдамида экранда расмлар 
шаклида тақдим этилган объектлар ва буйруқларни танлайди ва шу тариқа ўз ҳаракатларини 
амалга оширади. Одам овози ёрдамида компьютерни бошқариш – энг содда усул ва шунинг 

---

53 
учун ҳам фойдаланувчининг энг истаган тил шакли ҳисобланади. У ҳали етарли даражада 
ишлаб чиқилмаган ва шу сабабли ҳам ҳали унча оммавийлашмаган. Мавжуд ишланмалар 
фойдаланувчидан жиддий чекловларни: сўз ва ифодаларнинг маълум тўпламини; 
фойдаланувчи овозининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олувчи махсус устқурмани; 
одатдаги равон нутқ шаклидаги эмас, балки дискрет буйруқлар шаклидаги бошқарувни талаб 
этади. Бундай ёндашув технологияси жадал такомиллаштирилмоқда ва яқин келажакда 
ахборотни нутқий киритишдан фойдаланадиган қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш 
тизими пайдо бўлишини кутиш мумкин.