Microsoft Word ахборот технологиялар фанидан мажмуа doc

Факсимиль алоқа. Бу алоқа коммутация каналининг бир учидаги ҳужжатни ўқиш ва 
унинг тасвирини коммутация каналининг иккинчи учида қайта тиклаб бера оладиган факс-
аппаратларидан фойдаланишга асосланган. Факсимиль алоқа муайян муаммони ҳал қилаётган 
гуруҳ иштирокчиларига, уларнинг географик жойлашувидан қатъи назар, ҳужжатларни тезда 
ва осон етказиб бериш ҳисобига қарорлар қабул қилишга ўз ҳиссасини қўшиб келмоқда. 
2. Қарорлар қабул қилиш ахборот технологиялари 
Қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш тизимлари ва уларга тегишли ахборот 
технологиялари асосан америкалик олимлар куч-ғайратлари билан 70- йилларнинг охири – 80-
йилларнинг бошларида пайдо бўлди, бунга шахсий компьютерлар, амалий дастурларнинг 
стандарт пакетларининг кенг тарқалиши, шунингдек сунъий интеллект тизимларини 
яратишдаги муваффақиятлар кўмаклашди. 
Қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш ахборот технологияларининг асосий 
хусусияти одам ва компьютернинг ўзаро алоқасини ташкил этишнинг сифат жиҳатидан 
бутунлай янги усулидир. Бу технологиянинг асосий мақсади бўлган қарорлар ишлаб чиқиш 
итерацион жараён натижасида юз беради (2.6-расм), унда қуйидагилар иштирок этади: 
 қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш тизими ҳисоблаш бўғини ва бошқарув 
объекти ролида; 
 одам кириш маълумотларини берадиган ва компьютерда ҳисобларининг олинган 
натижасини баҳолайдиган бошқарув бўғини сифатида. 
3.6-расм. Қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлашнинг ахборот технологияси итерацион 
жараён сифатида 
Итерация жараёни одамнинг ихтиёрига кўра ниҳоясига етказилади. Бу ҳолда ахборот 
тизимининг фойдаланувчи билан биргаликда қарорлар қабул қилиш учун янги ахборот яратиш 
хусусияти тўғрисида гапириш мумкин. Қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш ахборот 
технологияларининг бу хусусиятига қўшимча сифатида унинг бир қатор фарқловчи 
тавсифларини кўрсатиш мумкин: 
 яхши тузилмаган (шакллантирилмаган) масалаларни ҳал қилишга йўналтирилиши; 
 компьютер маълумотларидан эркин фойдаланиш ва ишлов беришнинг анъанавий 
усулларини математик моделлар ва улар асосида масалаларни ечиш усуллари билан 
қўшиб олиб бориш; 
 компьютердан 
профессионал 
бўлмаган 
фойдаланувчи 
фойдаланишига 
йўналтирилганлик; 
 юқори мослашувчанлик, у мавжуд техник ҳамда дастурий таъминотнинг ўзига хос 
хусусиятларига, шунингдек фойдаланувчининг талабларига мослашиш имкониятини 
таъминлайди. 
Қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш тизими тузилишини (2.7-расм), шунингдек 
унинг таркибига кирувчи асосий технологик операцияларни белгилаб берадиган блокларнинг 
функцияларини кўриб чиқамиз. 
Янги дастлабки маълумотларни киритиш 
Қарор қабул қилиш 
тизими 
Қарор қабул 
қилувчи 
Қарор танланди 
Ҳисоблашлар 
варианти 

---

50 
Қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш тизими таркибига учта асосий компонент: 
маълумотлар базаси, моделлар базаси ва маълумотлар базасини бошқариш тизими (МББТ), 
моделлар базасини бошқариш тизими (МдББТ) ва фойдаланувчи ҳамда компьютер ўртасидаги 
интерфейсни бошқариш тизимидан иборат бўлган дастурий кичик тизим киради. 
2.7–расм. Қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш ахборот технологияларининг асосий 
компонентлари 
Маълумотлар 
базаси 
қарорлар 
қабул 
қилишни 
қўллаб-қувватлаш 
ахборот 
технологияларида муҳим роль ўйнайди. Маълумотлардан бевосита фойдаланувчининг ўзи 
математик моделлар ёрдамида ҳисоб-китобларни бажариш учун фойдаланиши мумкин. 
Маълумотларнинг манбалари ва уларнинг хусусиятларини кўриб чиқамиз. 
1. Маълумотларнинг бир қисми операцион даражадаги ахборот тизимларидан келиб 
тушади. Улардан самарали фойдаланиш учун бу маълумотларга дастлабки ишлов берилиши 
зарур. Бунинг учун икки имконият мавжуд: 
 фирманинг операциялари тўғрисидаги маълумотларга ишлов бериш учун қарорлар 
қабул қилишни қўллаб-қувватлаш тизими таркибига кирадиган маълумотлар базасини 
бошқариш тизимидан фойдаланиш; 
 маълумотларга қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш тизимидан ташқарида 
ишлов бериш, бунинг махсус маълумотлар базасини яратиш. Бу вариант катта 
миқдорда тижорат операцияларини амалга оширадиган фирмалар учун анча афзал. 
Фирманинг операциялари тўғрисида ишлов берилган маълумотлар файлларни ҳосил 
қилади, улар ишончлиликни ошириш ва фойдаланиш тезлигини таъминлаш учун 
қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш тизимидан ташқарида сақланади.
2. Қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш тизимининг ишлаши учун фирманинг 
операциялари тўғрисидаги маълумотлардан ташқари бошқа ички маълумотлар ҳам, масалан 
ходимларнинг ҳаракати тўгрисидаги маълумотлар, муҳандислик маълумотлари талаб этилади, 
улар ўз вақтида тўпланиши ва компьютерга киритилиши ва сақланиши зарур. 
3. Ташқи 
манбалардан 
олинган 
маълумотлар, 
айниқса 
бошқарувнинг 
юқори 
даражаларида қарорлар қабул қилишни қўллаб-қувватлаш учун муҳим аҳамият касб этади. 
Ташқаридан олиниши зарур бўлган маълумотлар сифатида рақобатчилар, миллий ва жаҳон 
иқтисодиёти тўғрисидаги маълумотларни кўрсатиш мумкин. Ички маълумотлардан фарқли 
ўлароқ, ташқаридан олинган маълумотлар одатда бундан маълумотларни тўплашга 
ихтисослашган ташкилотлардан сотиб олинади. 
4. Ҳозирги вақтда маълумотлар базасига яна битта маълумотлар манбаини – ўз ичига 
ёзишмалар, хатлар, контрактлар, буйруқлар ва ҳоказоларни оладиган ҳужжатларни ҳам