Microsoft Word 8-lekciya doc

Mal kenesi (Jxodes ricinus)
GMDA ma`mleketlerinde arqa, orta tog`ay ha`m tog`aylı dala 
zonalarında, sonday-aq Krımnın`,Kavkazdın`, Aziyanın` tawlı jerlerinde ushırasadı. Bul keneler 
Kavkazda mart-aprelde ha`m oktyabrde, al Koreyanın` arqasında iyulde birqansha ha`reketshen` 
boladı. Bul tu`rli klimatlıq jag`daylarg`a baylanıslı boladı. (66-su`wret). 
Mal kenesi imago da`wirinde qaramal, at, qoy, eshki, bug`a, tu`lki, qoyan, kirpitiken, ha`m 
basqa haywanlarda parazitlik qıladı. Lichinka ha`m nimfa da`wirinde bolsa tiykarınan tıshqan 
sıyaqlı kemiriwshilerde, kirpitiken ha`m quslarda parazitlik qıladı. Bul keneler imago, nimfa 
da`wirlerinde de adamg`a xu`jim qılıwı mu`mkin. Mal nimfa kenesi tiykarınan Evropa ha`m 
Aziyadag`ı tog`aylıqlarda ken` tarqalg`an. Mal kenesinin` denesi sopaq, ren`i qon`ır boladı. 

---

8 
66-su`wret. İksodalıq (Jxodes ricinus) 
kenelerdin` du`zilisi sxeması (Pomerantsev 
boyınsha) A-erkeginin` arqa ta`repinen 
ko`rinisi, B-urg`ashısının` qarın ta`repinen 
ko`rinisi, V-erkeginin` arqa ta`repinen 
ko`rinisi, G-erkeginin` qarın tarepinen 
ko`rinisi, 
D-gnatostoma 
(Olenov 
boyınsha), E-xelitseranın` du`zilisi, J-
gnatostoma arqalı uzınına kesimi (Balshov 
boyınsha), 1-gnatosoma, 2-idiosoma, 3-
skutum, 4-alloskutum, 5- idiosomadag`ı 
qarıqlar, 6-ayaq koksları, 7-jınıs tesigi, 8-
anal tesigi, 9-peritremalar, 10-erkeginin` 
qarın ta`repi qalkanları, 11-palpalar, 12-
gipostom, 13-xelitseralar, 14-xelitser qabı, 
15-gnatosomalar 
tiykarı, 
16-tesikli 
maydan, 17-xelitseranın` tiykarg`ı buwını, 
18-ha`reketshil barmaq, 19-awız aldı 
quwıslıg`ı, 20-tu`kirik bezleri ag`ımları, 
21-bulshıq et, 22-tamaq, 23-awız tesigi, 
24-Galler organı.
Erkeginin` denesi ustki ta`repten 
qalın` xitinli plastinka qalqansha menen qaplang`an. Urg`ashısında qalqansha tek denesinin` 
aldın`g`ı bo`limin qaplap turadı. Jetilgen mal 
kenesinin` bas, ko`kirek ha`m qarın bo`limi bir-
birine qosılıp ketken.
67-su`wret. 
İksodalıq 
kenelerdin` 
parazitlik 
etiwshi tiplerinin` sxeması: 
1-kenelerdin` u`sh xojayinlik rawajlanıw tsiklı, 2- 
kenelerdin` eki xojayinlik rawajlanıw tsiklı, 3- 
kenelerdin` bir xojayinlik rawajlanıw tsiklı. 
Toyıp qan sorıg`an kenelerdin` denesi 
ko`lemi ulkeyedi, sırtqı ko`riniside o`zgeredi. 
Toyg`an kene denesinin` uzınlıg`ı 11-12 mm, 
eni 6-7 mm, ash kenenin` uzınlıg`ı 2-2,5 mm, 
eni 1-1,5 mm boladı. Denenin` aldın`g`ı ushında o`sip shıqqan basshası boladı. Mal kenesinde 
jınsıy dimorfizm anıq ko`rinedi. Urg`ashısı mo`ldir ren`de. Mal kenesi u`sh xojayinli bolıp suwıqqa 
shıdamlı (-20
0
C) ha`mme rawajlanıw basqıshları ta`biyg`ıy sharayatta o`tedi. Bul kenelerdin` 
ta`biyg`ıy rawajlanıw da`wirleri 4 jılg`a shekem baradı. Olar rawajlanıw da`wirinde 2 jıl ashlıqqa 
shıdaw mu`mkinshiligine iye. (67-su`wret).
Eresek mal kenesi awıl xojalıq haywanlarında, al sonday-aq jabayı qoyanlarda, kirpitikenlerde, 
kemiriwshilerde ha`m t.b. parazitlik qılıp adamlarg`a topılıp kenelik entsefalitti, qaytpalı suzekti 
ha`m t.b. juqtıradı. Bularg`a qarsı adamlar ashıq jerlerin jabatug`ın ilajların islep terige su`rtpeler 
jag`ıw kerek boladı.