Ish beruvchi quyidagilarni amalga oshirishi shart:
220
- xodimlar vakillik organlarining huquqlariga rioya qilish, ularning faoliyatiga
ko’maklashish;
- xodimlarning manfaatlariga taalluqli qarorlar qabul qilishdan oldin ularning vakillik
organlari bilan maslahatlashish, mehnat to’g’risidagi qonunlar va boshqa normativ hujjatlarda
ko’rsatilgan hollarda esa ularning roziligini olish;
-xodimlar vakillik organlarining takliflarini o’z vaqtida ko’rib chiqish va qabul qilingan
qarorlar haqida ularga yozma ravishda asosli javob berish;
-xodimlarning vakillik organlari a’zolarini korxonaga, manfaatlari ifoda etilayotgan
xodimlaming ish joylariga moneliksiz qo’yish;
-xodimlarning vakillik organlariga mehnat, korxona faoliyati masalalariga va boshqa
ijtimoiy-iqtisodiy masalalarga doir axborotni tekin berish;
-xodimlarning vakillik organlariga o’z vazifalarini bajarishlari uchun zarur sharoit yaratib
berish;
-xodimlarning vakillik organlariga nisbatan mehnat to’g’risidagi qonunlar va boshqa
normativ hujjatlarda nazarda tutilgan boshqa majburiyatlarni bajarish.
Shuningdek, ish beruvchilaming ijtimoiy sheriklikni amalga oshirishda adolat prinsiplariga
amal qilishi uchun Mehnat kodeksining "Ish beruvchilarning vakillik organlari” nomli 28-
moddasida quyidagi me’yor kiritilgan:
“Ish bcruvchilar uyushmalarga, assotsiatsiyalarga va boshqa jamoat birlashmalariga
birlashishga haqlidir. Ish beruvchilaming jamoat birlashmalari ixtiyoriy jamoat tashkilotlari sifatida
tuziladi va ish olib boradi, ularning maqsadi iqtisodiyotni va tadbirkorlik tashabbusini rivojlantirish
va samaradorligini oshirish, shuningdek, davlat hokimiyati va boshqaruv organlarida, kasaba
uyushmalari va xodimlaming boshqa vakillik organlari bilan o’zaro munosabatlarda korxonalar va
ular mulkdorlarining manfaatlarini ifoda etish yo’li bilan ijtimoiy sheriklikni amalga oshirish,
xo’jalik va mehnatga oid munosabatlar sohasida ularning huquqlarini himoya qilishdan iboratdir”.
O’zbekistonda mustaqillik davrida huquqiy davlat va inson hamda uning manfaatlari oliy
qadriyat deb tan olinadigan fuqarolik jamiyatini barpo etishda ijtimoiy sheriklikni jamiyat instituti
sifatida rivojlantirishga muhim e’tibor berildi. “Mamlakatimizda demokratik islohotlami yanada
chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi”da (2010-yil 12-noyabr)
fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirish, o’tkazilayotgan islohotlaming ochiq-oshkoraligi
hamda samaradorligini ta’minlash va fuqarolik jamiyati institutlarining rolini kuchaytirishda
“Ijtimoiy sheriklik to’g’risida”gi Qonunning qabul qilinishi muhim ahamiyat kasb etishi alohida
ta’kidlandi. Mazkur Qonunning qabul qilinishi mamlakatimizda tobora rivojlanib borayotgan
fuqarolik jamiyati institutlari faoliyatini kuchaytirish uchun yanada keng imkoniyatlaming huquqiy
negizini yaratishiga muhim ahamiyat qaratildi. Ta’kidlash zamrki, ijtimoiy sheriklik ijtimoiy
konsensusga erishishga yo’naltirilgan bo’lib, jamiyatning barqarorligi, rivojlanishi, samarali
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlash imkonini beradi.
Konsepsiyada davlatimiz rahbari tomonidan ushbu Qonunda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish
dasturlarini amalga oshirish, gumanitar muammolami hal qilish, mamlakatimiz aholisi turli
qatlamlarining huquq va erkinliklari, manfaatlarini himoyalashda nodavlat notijorat
tashkilotlarining davlat tuzilmalari bilan o’zaro munosabatlaridagi aniq chegaralarni belgilash va
tashkiliy-huquqiy mexanizmlarii takomillashtirish kabi masalalar bo’yicha huquqiy normalar
ko’zda tutilishi darkorligi aniq va ravshan ko’rsatib berildi.
Mazkur qonun loyihasini ishlab chiqishda Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatlari, Oliy
Majlis Senati senatorlari, Adliya vazirligi, Toshkent Davlat yuridik instituti olimlari, O’zbekiston
kasaba uyushmalari Federatsiyasi kengashi mutaxassislaridan tarkib topgan ekspert gumhi
tomonidan, avvalo, mavjud qonunchilikni o’rganish, ijtimoiy sheriklik tamoyillarini amalga
221
oshirishga to’sqinlik qiluvchi holatlami aniqlash, ijtimoiy sheriklik sohasidagi huquqiy amaliyot
tajribasi tahlili yo’nalishlaridagi ishlar amalga oshirildi.
Shu bilan birga, ijtimoiy sheriklik sohasida umume’tirof etilgan xalqaro huquq me’yorlarini
tahlil etish, xorijiy mamlakatlarning ijtimoiy qonunchilikni qonunchilik asoslariga binoan tartibga
solish tajribasi o’rganildi. Ijtimoiy sheriklik yo’nalishida xorij tajribasini o’rganish natijalari
dunyoning ko’pgina mamlakatlari, xususan, Belgiya, Gerrmaniya, Fransiya, Avstriya, AQSH va
boshqa davlatlarda, XMT konvensiyalarida ijtimoiy sheriklik tizimining unumli ishlashi uchun
yaratilgan me’yoriy baza yangi qonun loyihasi uchun asos qilib olindi.
O’zbekiston Respublikasining “Ijtimoiy sheriklik to’g’risida”gi Qonuni loyihasida nodavlat
notijorat tashkilotlari takliflariga alohida e’tibor qaratildi. Mazkur Qonun loyihasining O’zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunchiligiga, shuningdek, qonunchilik texnikasi qoidalariga
muvofiqligi o’rganilib, huquqiy ekspertiza o’tkazildi. Shuningdek, Qonun loyihasining
Konsepsiyasi ishlab chiqildi.
Mazkur Qonun loyihasi va Konsepsiyasi muhokamasiga bag’ishlangan davra suhbatlarida
jamoatchilikning keng ishtirokini ta’minlash maqsadida respublikamizning barcha hududlarida
fuqarolik jamiyati institutlari, boshqaruv va ijro hokimiyati organlari, notiavlat notijoral
tashkilotlari, ommaviy axborot vositalari vakillari ishtirokida 2 bosqichdan iborat muhokama
majlislari o’tkazilib, ularda jami 1,5 ming nalnrdim ortiq luqarolar, 50 dan ziyod yo’nalishlarda
faoliyat ko’rsatayotgan nodavlat notijorat tashkilotlar vakillari ishtirok etdi.
Majlislar doirasida o’tkazilgan ijtimoiy so’rov natijasida nodavlat notijorat tashkilotlar,
davlat organlari va tadbirkorlik subyektlari o’rtasidagi o’zaro ijtimoiy sheriklik darajasi o’rganildi.
Shuningdek, mazkur qonun loyihasini yanada takomillashtirish bo’yicha takliflar to’plandi.
O’tkazilgan muhokama majlislari va ijtimoiy so’rov natijasida Qonun loyihasini takomillashtirish
bo’yicha 200 dan ziyod takliflar olindi. Mazkur takliflardan kelib chiqqan holda Qonun loyihasiga
qo’shimcha hamda o’zgartirishlar kiritilib, “Mamlakatda demokratik islohotlarni yanada
chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi”ni fuqarolik jamiyati
institutlarini shakllantirish va rivojlantirish sohasida amalga oshirish bo’yicha me’yoriy-huquqiy
hujjatlar loyihalarini tayyorlash Komissiyasiga ko’rib chiqish uchun taqdim etildi.
Ma’lumki, kasaba uyushmalari faoliyatining asosini ijtimoiy sheriklik tamoyillarini hayotga
tatbiq etish tashkil etadi. Chunki xodimlaming ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlari va mehnat sohasidagi
huquqlarini himoyalash, mehnat muhofazasi ishlarining samaradorligi aynan ijtimoiy sheriklikning
amalda qay darajada o’z ifodasini topayotganiga bog’liqdir.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, O’zbekiston kasaba uyushmalari
Federatsiyasi kengashi, O’zbekiston Savdo-sanoat palatasi o’rtasida 2011—2013-yillar uchun
imzolangan ijtimoiy-iqtisodiy masalalarga oid Bosh kelishuvda ijtimoiy mas’uliyatni davlat, ish
beruvchilar va xodimlar o’rtasida bundan buyon ham taqsimlab borish tan olingan. Xodimlar va ish
beruvchilarning mehnatga oid huquqlari, ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlari himoyasini ta’minlash,
jamiyatda ijtimoiy totuvlik va barqarorlikni saqlab turishda amaliy hamkorlikni yo’lga qo’yish
uchun ijtimoiy sheriklik tamoyillari amalga oshirilishi aks etgan. Ijtimoiy-iqtisodiy masalalar
xususida kelishib siyosat olib borishning umumiy tamoyillarini belgilab beruvchi mazkur Bosh
kelishuvda Taraflar quyidagi yo’nalishlar bo’yicha majburiyatlar olganlar:
- iqtisodiyotni, mamlakatda ishlab chiqarish hamda tadbirkorlikni rivojlantirish;
- mehnatga haq to’lash, daromadlar va turmush darajasi;
- mehnat bozorini rivojlantirish, aholini ish bilan ta’minlashga ko’maklashish;
- mehnat muhofazasi va xavfsizligi;
- ijtimoiy kafolatlar, ijtimoiy himoya;
- ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar, jismoniy tarbiyani ommalashtirish ishlari, mehnatkashlar va
ularning oila a’zolarini sog’lomlashtirish;
222
- Ijtimoiy muloqot va ijtimoiy sheriklikni rivojlantirish.
Bu yo’nalishda amalga oshirilgan ishlar monitoringini olib borish maqsadida tashkil etilgan
uch tomonlama komissiya tomonidan olingan majburiyatlaming tahlili o’tkazilib, kelgusidagi ishlar
belgilab boriladi.
2011-2013-yillarda ijtimoiy sheriklik doirasida amalga oshirilishi maqsad qilingan mazkur
yo’nalishdagi majburiyatlardan kelib chiqadigan tadbirlaming joylarda jamoa shartnomalari va
kelishuvlari vositasida amalga oshirilishiga kasaba uyushmalari tomonidan alohida e’tibor qaratildi.
Xususan, amal qilayotgan 14 ta hududiy, 81 ta tarmoq kelishuvlari, bevosita korxonalarda
imzolangan 115 mingdan ziyod jamoa shartnomalari orqali 6 mln. nafardan ziyod xodimning
manfaatlarining himoyalaniishi jarayonlarida kasaba uyushmalari faol ishtirok etdi. Jamoa
shartnomalari va kelishuvlari orqali mehnatkashlarning ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlari himoyasi
kuchaytirilib, moddiy va ma’naviy qo’llab-quvvatlash imkoniyatlaridan keng foydalanilmoqda.
Ayollar uchun qo’shimcha ta’tillar olish, ish beruvchilar hisobidan homiladorlik va tug’ish ta’tillari
bo’yicha uzaytilrilgan ta’tillardan
foydalanish, 2 yoshdan 3 yoshgacha bola parvarishi ta’tilida bo’lgan onalarning moddiy
yordam olishlari kabi imkoniyatlar yaratildi.
Ayniqsa, bu borada nodavlat sektoridagi korxona va tashkilotlarda jnmoa shartnomalari
tuzilishiga erishish masalasi Federatsiya kengashining doimiy diqqat markazida bo’ldi. Natijada
yuqorida qayd etib o’tilgan imtiyozlardan jamoa shartnomalari va kelishuvlari orqali nodavlat
sektorida faoliyat ko’rsatayotgan xodimlaming ham bahramand bo’lishiga erishildi.
Ijtimoiy sheriklik samarasining amaldagi yana bir yorqin ifodasini korxona, tashkilot va
muassasalarda o’tkazilgan jamoa shartnomalari bajarilishiga bag’ishlangan muhokamalarda
namoyon bo’ldi. Bu kabi muhokamalar jarayonida bevosita ijtimoiy sheriklar - ish beruvchi va
kasaba uyushma qo’mitasi xodimlaming ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlari hamda mehnat huquqlari
himoyasi, mehnat muhofazasi, sog’lomlashtirish, madaniy-ma’rifiy va sport tadbirlari kabi
yo’nalishlar bo’yicha imtiyoz va qulayliklaming amaldagi ijrosi to’g’risida hisobot berib borishi
an’anaga aylandi. Bu orqali korxona va tashkilotlar, ulurdagi kasaba uyushma qo’mitalari
faoliyatining ochiq-oshkoraligi lham ta’minlanishiga erishila boshlandi.
Kasaba uyushmalarining mehnatkashlarning ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlari va mehnat
sohasidagi huquqlari himoyasi, mehnat muhofazasi, sog’lomlashtirish, madaniy-ma’rifiy va sport
yo’nalishidagi ishlarida ijtimoiy sheriklik imkoniyatlaridan unumli foydalanishning aniq va tizimli
mexanizmini yo’lga qo’yish maqsadida Federatsiya kengashi tomonidan tegishli davlat va jamoat
tashkilotlari bilan yillik chora-tadbirlami ishlab chiqish va ikki taraflama qabul qilish amaliyotini
joriy etdi. O’zbekiston kasaba uyushmalari Federatsiyasi kengashi tomonidan Sog’liqni saqlash
vazirligi bilan hamkorlikda qabul qilingan “Mamlakatimizda xotin-qizlar salomatiigini
mustahkamlash, onalik va bolalikni muhofaza qilish, tibbiy madaniyat targ’ibo’lini kuchaytirish
yuzasidan 2011-2012-yillarda amalga oshiriladigan qo’shma tadbirlar dasturi” shular jumlasiga
kiradi.
Mazkur dastur doirasida kasaba uyushmalari tizimida mavjud sanatoriylarda fertil yoshidagi
ayollaming reproduktiv salomatligini mustahkamlash ishlari boshlandi. Xususan, Toshkent
viloyatida joylashgan “Umid gulshani” sanatoriysida 70 nafar tug’ish yoshidagi ayollar imtiyozli
ravishda sog’lomlashtirildi. Ular “sog’lom ona - sog’lom bola” tamoyili asosida chuqurlashtirilgan
kompleks tibbiy ko’rikdan o’tkazildi. Malakali shifokorlar tomonidan qo’yilgan aniq tashxislarga
muvofiq fizioterapiya, yod-brom tarkibiga ega bo’lgan ma’danli suvlar, davolash jismoniy tarbiyasi
kabi shifo usullarini o’z ichiga olgan muolajalar o’tkazildi. sog’lomlashtirish jarayonida reproduktiv
salomatlikni mustahkamlash va sog’lom oilani shakllantirish, sog’lom farzandlar dunyoga kelishi
va barkamol avlodni voyaga yetkazish yo’nalishidagi ishlar samarasini oshirish maqsadida kasaba
uyushmalari tomonidan Respublika aholi reproduktiv salomatligi markazi, Salomatlik va tibbiy
223
statistika instituti bilan hamkorlikda “Ijtimoiy sheriklik tamoyillari asosida reproduktiv salomatlikni
mustahkamlash” mavzusida seminar tashkil etildi.
Ijtimoiy sheriklikka asoslangan yana bir hujjat - O’zbekiston kasaba uyushmalari
Federatsiyasi kengashi hamda Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi tomonidan
imzolangan 2011-2012- yillar uchun qo’shma tadbirlar rejasi asosida joylarda hududiy kasaba
uyushmalari tashkilotlari birlashmalari, mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish bosh
boshqarmalari mutaxassislaridan iborat ishchi guruhlari yaratilayotgan yangi ish o’rinlarida mehnat
qilayotgan fuqarolarning mehnat va mehnat muhofazasiga oid huquqlari, ular uchun belgilangan
qo’shimcha kafolatlar, mehnat va dam olish sharoitlari ta’minlanganligi qonun hujjatlarida
belgilangan tartibda o’rganilib, bu borada aniqlangan kamchiliklami bartaraf etish yuzasidan zamr
chora-tadbirlar ko’rildi. Shuningdek, korxona va tashkilotlardagi mehnatni muhofaza qilish holati
ustidan belgilangan tartibda davlat va jamoat nazorati amalga oshirilishiga doir qator chora-tadbirlar
amalga oshirildi.
Mamlakatda yoshlarni ish bilan ta’minlash, ularning jamiyatda o’z o’rinlarini topishlari
borasida olib borilayotgan sa’y-harakatlarda kasaba uyushmalarining munosib hissasini qo’shish
maqsadida joylarda o’rta- maxsus kasb-hunar ta’limi Markazlari bilan hamkorlikda kasb-hunar
kollejlari bitiruvchilarini tegishli korxona va tashkilotlarga “Ustoz- shogird” yo’nalishida biriktirish
orqali ularning bandligini ta’minlash ishlari amalga oshirildi. Jumladan, ta’lim va fan tarmog’i
bo’yicha 1183 ta kasb-hunar kollejida o’quvchilar “Ustoz-shogird” tizimi asosida 3485 ta korxona
va tashkilotga biriktirildi. Ular bilan kasaba uyushma tashkilotlari ishtirokida hamkorlik
shartnomalari tuzilgan. Natijada 363 ming nafardan ziyod o’quvchi amaliyotni yirik ishlab chiqarish
korxona va tashkilotlarida o’tkazishi asnosida 176 ming nafarga yaqin bitiruvchining bo’lajak ish
joyi belgilandi. Aloqa xodimlari tarmog’i yo’nalishida Aloqa kasb-hunar kolleji hamda Axborot
texnologiyalar kolleji bitiruvchilari “Toshkent shahar telefon tarmog’i”, “Toshkent telefon tarmog’i
stansiyasi”, “Toshkent pochtampti”, “Shaharlararo uloqa korxonasi”da “Ustoz-shogird” tizimi
asosida amaliyot o’tashi bilan birgalikda ularning asosiy qismi mazkur korxonalarga ishga qabul
qilinishi yuzasidan kelishuvga erishildi.
O’zbekiston kasaba uyushmalari Federatsiyasi kengashi tomonidan Xalq ta’limi, Madaniyat
va sport ishlari vazirliklari, O’zbekiston Xotin- qizlar qo’mitasi, O’zbekiston Savdo-sanoat palatasi,
faxriylami ijtimoiy qo’llab-quvvatlash “Nuroniy” jamg’armasi, Iste’molchilar huquqlarini himoya
qilish jamiyatlari Federatsiyasi kengashi bilan ishlab chiqilgan qo’shma tadbirlar dasturlari ham
ijtimoiy sheriklik imkoniyatlaridan kcng foydalangan holda faoliyat samaradorligini oshirishga
qaratildi.
O’zbekistonda ijtimoiy sheriklikni rivojlantirishda noSavlat notijorat tashkilotlari faol
ishtirok eta boshladi. 2014-yilning sentabr oyiga kelib nodavlat notijorat tashkilotlari (NNT)
yigirmaga.yaqin sohani qamrab olib, tadbirkorlik va fermerlikni rivojlantirish, yoshlarga oid davlat
siyosatini amalga oshirish, sportni ommalashtirish, imkoniyati cheklangan shaxslami qo’llab-
quvvatlash, ayollaming oila vn jamiyatdagi mavqeini yuksaltirish kabi yo’nalishlarda sapiarali
natijalarga erishdi. 2014-yilning birinchi yarmida faqat Toshkent viloyatining o’zida NNT davlat
tashkilotlari bilan hamkorlikda 1200 dan ziyod ma’naviy-ma’rifiy va madaniy tadbirlar o’tkazdi.
“sog’lom bola yili” Davlat dasturi doirasidagi ushbu tadbirlarga 27 mingdan ziyod aholi qamrab
olindi va ularning asosiy qismini yoshlar tashkil etdi. Masalan, “Mehr-shafqat va salomatlik”
jamoat fondi bilan hamkorlikda “Har bir bolaga mehr, e’tibor!” shiori ostida uyushtirilgan xayriya
tadbirlarida boquvchisini yo’qotgan, kam ta’minlangan, nogiron hamda ota-onasiz yuzlab bolalarga
xayriya himoyalari ko’rsatildi.
Xulosa qilib aytganda, mamlakatda ijtimoiy sheriklik munosabatlarining huquqiy asoslari va
amaliyo’li fuqarolik jamiyati qurishning strategik maqsad ekanligidan kelib chiqildi. Bu sohani
isloh etishda asosan BMT, XMT va boshqa mehnat munosabatlariga doir xalqaro tashkilotlar
224
hamda milliy an’analar uyg’unligiga amal qilindi. Mamlakatimizda bu sohaga doir islohotlar o’tish
davriga to’g’ri kelganligi uchun ijtimoiy sheriklik munosabatlari asosan aholini ijtimoiy himoya
qilish va ish bilan bandlik muammolarini hal etishga qaratildi. So’nggi ikki yil ichida ijtimoiy
sheriklik sohasidagi islohotlarga jamiyat va davlatni isloh etishning muhim jihati sifatida
yondashilgani uchun o’zining samarali natijalarini qisqa fursat ichida namoyon qila boshladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |