Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

9.4. Qishloq xo’jaligida mehnat resurslari shakllanishi va foydalanishining o’ziga xos 

xususiyatlari va tarkibi. Ish kuchi bilan ta’minlanish, ish kuchining mavjudligi va harakati 

ko’rsatkichlari 

 

 Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish samaradorligi  mehnat resurslarining miqdoriga, tarkibiga, 

malakasiga va ulardan foydalanish  samaradorligiga bog’liq. Qishloq xo’jaligida mehnat resurslariga 

mehnatga yaroqli erkaklar -16  dan 60 yoshgacha, ayollar -16 dan 55 yoshgacha, shuningdek qishloq 

joyda  yashovchi  o’smirlar  va  nafaqaxo’rlar  kiradi.Bu  haqda  O’zbekiston  respublikasi  “Mehnat 

kodeksi” ning 77 -“Ishga qabul qilishga yo’l qo’yiladigan yosh” moddasida: ”Ishga qabul qilishga 

o’n olti yoshdan yo’l qo’yiladi”deb yozib qo’yilgan 

Qishloq xo’jaligi korxonalarida mehnat resurslari tarkibiga 

---

 

 

 

199 

 

1. Doimiy; 

2. Mavsumiy; 

3. Vaqtinchalik ishchilar, shuningdek, shtatda turuvchi; 

4. O’smirlar; 

5. Nafaqaxo’rlar kiradilar. 

Shu jumladan: 

1.Doimiy ishchilarga-muddatsiz ishga qabul qilinganlar; 

2.Mavsumiy ishchilar-6 oygacha muddatga qabul qilinganlar; 

3.Vaqtinchalik ishchilarga-2 oygacha muddatga qabul qilinganlarkiritiladi. 

2012  yilda  respublikada  o’smirlar  soni  9040,8  ming  kishini,  mehnat  resurslari  soni  18517,6 

ming kishini va nafaqaxo’rlar soni 2435,1 ming kishini tashkil etgan. Bu 2003 yilga nisbatan mos 

ravishda o’smirlar sonining 1404,2 ming kishiga yoki 4,3 % ga kamayganligini, mehnat resurslari va 

nafaqaxo’rlarning  4084  kishiga  yoki  28,3%  ga  va  606  ming  kishiga  yoki  33,  1%  ga  o’sganligini 

bildiradi. Qishloqda esa shu davrda o’smirlar va mehnat resurslarining soni mos ravishda 1,727 ming 

kishiga  yoki  26,5  %  ga  va  18,5  ming  kishiga  yoki  0,2  %  ga  kamayganligini  ko’rsatib,  faqat 

nafaqaxo’rlar sonining  33,6 ming kishiga  yoki  3,4 % ga oshganligidan dalolat beradi.  

Demak,  respublika  bo’yicha  o’smirlar  sonining  kamayishi  tug’ilishning  kamayishi  hisobiga, 

mehnat resurslarining o’sishi esa asosan shaharliklar hisobiga to’g’ri kelgan. 

Shuningdek, 2012 yilda respublikaga kelganlar soni 4,5 ming kishini va chiqib ketganlar soni 

45,4 ming kishini tashkil etgan bo’lib, aholi migrasiyasi saldosi – 40,9 ming kishiga teng bo’lgan. 

2003 yilda esa bu ko’rsatkich -88,1 ming kishini tashkil qilgan.      

Quyidagi  1-jadvalda  mehnat  resurslari  va  aholining  bandligi  to’g’risidagi  2003-2012  yillar 

tahlili berilgan. 

2012  yilda  2003  yilga  nisbatan  iqtisodiy  faol  aholi  3228,9  ming  kishiga  yoki  33,6  %  ga 

ko’paygan.Shu jumladan ayollar 37,7 % ga va erkaklar 30,3 % ga oshgan. Shu davrda jami iqtisodiy 

faol aholining 95,1 % i  yoki 12223,8 ming kishi iqtisodiyot tarmoqlarida band bo’lgan.  Bu  yerda  

ayollar soni 31,8 % ga va erkaklar soni 24,1 % ga oshgan.Umuman iqtisodiyot tarmoqlarida band 

bo’lganlar shu davrda 27,5 % ga ko’paygan. 

Demak,  keyingi  10  yilda  mehnat  resurslari  tarkibida  ayollarning  salmog’i  oshib  borgan.Bu 

iqtisodiyotning  turli  sohalarida  tadbirkorlikning  rivojlanishi  va  bunda  erkaklar  bilan  bir  qatorda 

ayollar mehnatining o’rni oshib borayotganligining yaqqol isbotidir. 

Korxonalarning  mehnat  resurslaridan  tashqari  ba’zi  hollarda  qishloq  xo’jaligida  (mavsumiy 

ishlarda)  mehnat  shartnomasi  asosida  chetdan  jalb  qilinganlar  mehnatidan  ham  foydalaniladi,  shu 

jumladan yollanma ishchilar ham. Qishloq xo’jaligida mehnat resurslarining  shakllanishi va ulardan 

foydalanishning asosiy xususiyatlari quyidagilar: 

1.Biologik  ishlab  chiqarish  vositalari,  tirik    organizmlar-tuproq,  o’simlik,  hayvonlarni 

rivojlantirishga qulay sharoitlar yaratish uchun xodimlar mehnati mazmunining yo’naltirilganligi. Bu 

qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish tirik organizmlarning rivojlanishi, o’zgarishiga, ularning tabiatini 

noorganik elementidan organik moddalarga sintezlashuviga bog’liqdir; 

---

 

 

 

200