Microsoft Word ЎҚ. ҚЎланмамонетар 2019 docm


Пулнингноминалистик ва давлат назариялари



Download 416,42 Kb.
bet6/41
Sana24.02.2022
Hajmi416,42 Kb.
#246677
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   41
Bog'liq
monetar siyosati

Пулнингноминалистик ва давлат назариялари

Пулнинг номиналистик назарияси металлистик назариядан фаркли уларок. пулнинг металл билан алокасини узиб ташлайди. Пул ички кийматдан ма\рум булган шартли белгилар сифатида куриб чикилади. Пулнинг товар табиати инкор этилади, унинг вужудга келиши эса одамлар уртасида айирбошлашни таъминлаш максадида ёки давлатнинг конун \ужжатлари асосидаги келишув натижаси сифатида куриб чикилади. Шу сабабли пулнинг давлат назарияси номиналистик назариясининг бир тури \исобланади.
Пулнинг номиналистик назарияси вужудга келиши учун тарихий шарт булиб олтин куймасидан танга пулларга утиш хизмат килди, бунда пул вазни буйича эмас, балки номи буйича кабул килина бошланган. Пулнинг устига ёзиб куйилган кийматини унинг ички кийматидан айириш имконияти пулнинг давлат томонидан муомалага чикариладиган шартли белгилар эканлиги \акида ёлFOн хулосаларнинг пайдо булиши учун имкон берди. +ofo3 пул бирликларининг пайдо булиши билан номиналистик пул назарияси тарафдорларининг сони уса бошлади ва уларнинг таъсири кучайиб борди. Олтинни пул муомаласи со\асидан сикиб чикариш ва уни коFOЗ пулларга алмаштиришни тухтатиш, шунингдек, накдсиз \исоб-китоб шаклларининг жадал ривожланиши шунга олиб келдики, пулнинг номиналистик назарияси устунлик кила бошлади.
Пулнинг номиналистик назарияси вужудга келиши ишлаб чикаришнинг кулдорлик тузумига бориб такалади. Пулнинг давлат назарияси пайдо булишига бевосита дастлаб кулдорлик тузуми, сунгра феодал тузум мурожаат килган танга пулларнинг бузилиши сабаб булди. бундай амалиёт тарафдори булиб чиккан расмий идеологиянинг тасдиклашича, пул давлат \окимияти томонидан яратиладиган булиб, у уз \о\иши буйича пул бирлигининг харид кобилиятини узгартириши мумкин. Кейинчалик бу назария коFOЗ пулларга утишни ёклай бошлади.
Пулнинг номиналистик назарияси узининг энг тулик ривожини XVIII аср олимларининг асарларида топди. Номинализмнинг биринчи намояндалари инглиз Ж. Беркли ва Ж. Стюартлар булишган. Улар биринчидан, пул давлат томонидан яратилади, иккинчидан, уларнинг киймати номинал билан ифодаланади, учинчидан, пулнинг мохияти идеал нархлар масштабига киритилади, деб хисоблаганлар. Масалан, Ж. Стюарт пулни тенг булинган нархлар масштаби сифатида таърифлайди. Хусусан, Ж.Стюарт таклиф килган «идеал пул бирлиги» концепциясига кура, пул факат нарх микёси функциясини бажаради. Дж. Биллерс ва Н. Барбон (ингл.) пул бу - факат шартли белги булиб, товар билан хеч кандай умумийликка эга эмас деб хисоблаганлар. Худди шундай карашларни субъектив идеализм таарфдори булган инглиз олими Дж. Беркли хам ривожлантирган. У пулни моддий кимматга эга булмаган, абстракт киймат муносабатлари сифатида куриб чиккан. Бошка олимлар бу холни танкид килиб, бир бош кандни улчов бирлиги килиб олинган OFирликка эга булган тош ёрдамидагина улчаш мумкин. Пуллар хам узининг мустакил кийматига эга булгани холда товарлар кийматини улчай олади, деб ёзадилар.2 Демак, номиналистлар пулларни техник алмашув куроли сифатида урганиб, унинг киймат табиатини тулик инкор килишган.
Австриялик иктисодчи Ф.Бендиксен бу назариянинг иктисодий вариантини асослаб берган. Унинг фикрича, пул бу - кийматнинг шартли белгиси булиб, хисоб-китоб воситасининг ёрдамчи ролини уйнаган ва алмашиниш пропорцияларини ифодалаган. К.Эльстернинг (Германия) ишларида валюта курсларига давлатнинг таъсир курсатиш усулларига алохида эътибор каратилган. Валюта курсларини самарали тартибга солиш учун давлатлар уртасида «шартнома паритети»ни куллаб-кувватлаш хакидаги битим талаб килинади.
Номинализмнинг мохияти немис иктисодчиси Г. Кнаппнинг пул назариясида (“Давлат пул назарияси”, 1905 й.) янада яккол намоён булди. Унинг асосий коидалари куйидагилардан иборат: пул-давлат хукукининг махсули, давлат хокимиятининг уйдирмаси; пул-давлат томонидан тулов кучига эга булган белгилардир; пулнинг асосий вазифаси-тулов воситаси вазифасидир.
Кнапп пулнинг мохияти белгилар материалида эмас, балки уларни куллашни тартибга солувчи хукукий коидаларда мужассамлашган, деб ёзади. Унинг фикрича, пул тулов воситаси конуни билан белгиланган тартиб урнатишдир. Хар хил пул белгиларининг ахамияти ёки кучи Кнаппнинг таъкидлашича, давлат хокимиятининг конунлари, фармон ва карорлари билан белгиланади. Кнапп коFOз пуллар барча муносабатларда металл пуллар билан тенг кийматга эга эканлигини ва шунинг учун хам пул тизими умуман, олтинга мухтож эмаслигини исботлашга харакат килади. Бу “Янги пул назарияси” мохият жихатдан эски номиналистларнинг нотуFри Fояларини такрорлайди ва ривожлантиради. Кнапп назарияси Германия империализми манфаатларини ифодалаган булиб, Англиянинг «олтин гегемонияси»га карши каратилган.
Бизнинг фикримизча, номиналистларнинг пул тартиб урнатишдан иборатлиги хакидаги фикри мутлако нотуFри, чунки хакикатда пул стихиявий равишда кишиларнинг хохиш-иродаларига боFлик булмаган холда давлат пайдо булгунга кадар, айирбошлашнинг ривожланиши жараёнида пайдо булди. Пулнинг мохиятини унинг тулов воситаси вазифасидан келтириб чикаришга уриниш хам асоссиздир. Биринчидан, пулнинг вазифалари унинг мохиятининг намоён булишидир; иккинчидан, тулов воситаси вазифасининг узи бошка вазифаларнинг-киймат улчови, муомала воситаси ва бойликни туплаш воситаси вазифаларининг ривожланиши натижаси хисобланади. Давлат номиналистларнинг фикрига зид уларок, пулни яратмайди, балки муомала сохасидаги хакикий пул уринбосарларнинг тулов кувватини конунийлаштиради, холос. Давлат, албатта, чоп этиш ускунасидан фойдаланиб, пул белгилари чикариши мумкин, бирок у пулнинг хакикий харид ва тулов кувватини белгилашда мутлако кучсиздир.
Кнапп ва унинг издошлари уз назарияларида иш хакини музлатиб куйиш тажрибасини ёклайдилар, унга кура коFOЗ пуллар кадрсизланганда, ишчиларга олдинги пул суммасида иш хаки туланади. Бу пулга улар кам микдордаги истеъмол буюмлари сотиб олишлари мумкин булади. Номиналистик назария мохият жихатдан коFOЗ пуллар кадрсизланишини ишчилар хисобидан коплаш йулини курсатганлар.
Бизнинг назаримизда номиналистлар давлат пул назариясининг хатолигини яна шундай асослаш мумкинки, биринчидан, пул хукукий эмас, балки иктисодий тушунчадир. Иккинчидан, металл пуллар мустакил кийматга эга булади, уни давлатдан олмайди, коFOЗ пулларнинг вакиллик киймати хам давлат томонидан белгиланмайди, балки объектив иктисодий конунлар билан белгиланади.
Номиналистик пул назарияси XVII-XVIII асрларда пул муомаласи тула кийматли булмаган тангалар билан олиб борилганда шаклланди. Номинализмнинг биринчи намояндалари инглиз Ж. Беркли, Ж.Локк ва Ж. Стюартлар булишган.Уларнинг назарияси учун пуллар - бу факат товарлар айирбошланишига хизмат киладиган идеал хисоб бирликлари, махсулот, давлат хокимиятининг натижаси, пулнинг асосий вазифаси-тулов воситаси вазифасидир деб тушуниш характерли эди, номиналистлар пулларни техник алмашув куроли сифатида урганиб, унинг киймат табиатини тулик инкор килишган.
Фикримизча, номиналистларнинг пул тартиб урнатишдан иборатлиги хакидаги фикри мутлако нотуFри, чунки хакикатда пул стихиявий равишда кишиларнинг хохиш-иродаларига боFлик булмаган холда давлат пайдо булгунга кадар, айирбошлашнинг ривожланиши жараёнида пайдо булди. Пулнинг мохиятини унинг тулов воситаси вазифасидан келтириб чикаришга уриниш хам асоссиздир
1929-1933 йиллардаги иктисодий таназзул даврида номинализм янада ривожланди ва олтин стандартидан воз кечишни оклаш учун назарий асос сифатида танилди. Ж.М. Кейнс (“Пул хакида трактат”, 1930 й.) олтин пулларни
“ёвузлик колдиклари”, “Араванинг бешинчи гилдираги”. деб эълон килди.1 Олтинга нисбатан эластикрок булган kofo3 пулларни у идеал, деб хисоблайди ва улар жамиятнинг доимий гуллаб-яшнашини таъминлашлари керак. деб курсатади. K,ofo3 пулларнинг олтинни муомаладан сикиб чикаришига у пулнинг олтиндан устунлиги ва номинализмнинг Fалабаси сифатида карайди
Шундай килиб. номинализмнинг барча куринишларига бир хил камчиликлар хосдир: пулнинг товар сифатидаги келиб чикишини тан олмаслик. унинг мухим вазифаларини инкор килиш. пулни нарх масштаби билан. идеал хисоб бирлиги билан таърифлашдир.

    1. Пулнинг мивдорий назарияси

Эркин ракобат капитализми даврида (XVIII-XIX асрлар) устунлик килган «кадриятли тур» концепцияси пулнинг микдорий назариясида энг ёркин ифодасини топган.
Бу назарияга кура муомаладаги тулов воситалари микдорининг узгариши товарлар нархи даражасига бевосита ва пропорционал таъсир курсатади. Пул муносабатлари реал (моддий-буюм) жараёнлар учун «тур» булиб хизмат курсатади ва иктисодий ривожланишга хеч кандай таъсир курсатмайди. Кейинчалик пулнинг микдорий назарияси бозор иктисодиётининг ички координацияси. унинг нарх динамикаси ва ракобат механизми асосида узини узи самарали тартибга солиш кобилияти хакидаги Fоя тарафдори булган неоклассик концепциянинг мухим бир кисмига айланди.
Микдорий назария пулнинг киймати ва мос равишда товар нархлари даражасини пул микдорининг улчами билан изохлайди: муомалада пул канчалик куп булса. нарх шунчалик юкори булади ва аксинча. Бу конуният KOFOЗ пулларга хам, металл пулларга хам тааллукли. Бу назариянинг илк намоёндалари Ш.Л. Монтескье ва Д.Юм (XVIII аср урталари) бу конуниятларни XVI-XVII асрларда Европа бошидан кечирган «нарх инкилоби»дан озод килди.
1 Жукова Е.Ф. Общая теория денег. М.: “Банки и биржи”, ЮНИТИ, 1995. -126-с.
Бу назариядан олтин ва кумуш туплаш миллатни бой килади деган фикр тарафдори булган меркантилистларни танкид килиш учун фойдаланилган. Пулнинг микдорий назарияси тарафдорларининг фикрига кура бундай жамFариш натижасида кимматбахо металл кадрсизланади ва товарлар нархи усади. Миллатнинг хакикий бойлиги олтин ва кумушнинг жонсиз тупламида эмас, балки мануфактуралар яратиш ва уларда жонли мехнатни куллашдан иборат. Микдорий пул назариясининг XVIII асрдаги ёркин намоёндаси Д. Рикардодир. Шуни таъкидлаш лозимки, унинг карашлари икки томонлама тавсифга эга булди: бир томондан, у пулнинг киймати уларни ишлаб чикаришга мехнат сарфлари билан аникланишини тан олган, иккинчи томондан эса алохида даврларда пул бирлигининг киймати пул микдори узгаришларига боFлик равишда узгаради, деб хисоблаган.
Д. Рикардо пул хам товар хисобланади ва уз кийматига эга булади, пулнинг киймати уни ишлаб чикариш учун сарфланган мехнатнинг микдори билан аникланади, деб туFри фикр билдиради. Бирок у пулнинг алохида товар эканлигини кура билмайди. У пулнинг нисбий киймати талаб ва таклиф таъсирида исталган товарнинг нисбий киймати сингари узгаради, деб хисоблайди. Пул алохида умумий товар булгани учун талаб буюми хам, таклиф буюми хам була олмаслигини тушунмайди.
Рикардо пулни факат муомала воситаси сифатидаги вазифасида куради, бойлик туплаш воситаси сифатидаги вазифасини эса йукка чикаради. Унинг фикрича, пул муомаласи сохасининг пул билан ортикча тулдирилиши туфайли унинг кадрсизланиши имконияти вужудга келади. У коFOЗ пул муомаласи конуни билан металл пул муомаласи конунларининг фаркига бормайди. Пулнинг микдорий назарияси тарафдорлари нафакат пулнинг киймат улчови сифатидаги функцияларини, балки металл муомаладаги пул микдорини тартибга солувчи хазина сифатидаги функциясини хам инкор киладилар.
Пулнинг микдорий назарияси нафакат металл, балки когоз пулларга нисбатан хам асоссиз, чунки уларнинг муомалада булиш конуниятлари факат улар кийматининг мехнат назарияси асосида очиб берилиши мумкин.
Юкоридаги назарияларни умумлаштирган холда шуни айтиш мумкинки, пул товар ишлаб чикариш ва айирбошлашнинг ривожланиши билан вужудга келган.
Юкорида келтирилган назарияларнинг камчиликларини киска килиб тушунтирадиган булсак, пулнинг алохида товар сифатидаги мохиятини хеч бир назария туFри ва батафсил ёритмаганлигини таъкидлаб курсатиш мумкин. Натижада металлистлар пулнинг нима учун кимматбахо бойлик эканлигини, унинг туб негизида нима ётишини тушуниб етишмаган, пулнинг мохиятини юзаки намоён булиш шаклларида куришган. Номиналистлар булса, коFOЗ пулларни инкор этмагани холда нима учун уларнинг кимматли эканлигини изохлаб бера олмадилар, улар хам металлистлар каби пулни юзаки тушуниб, давлат томонидан чикарилган пул факат шартли белги ва хисоб бирликларинигина ифодалайди, деб курсатишади. Юкорида курсатганимиздек, классиклар хам пулнинг алохида товар эканлигини ва бошка товарлардан унинг ана шу махсус хусусияти ажратиб туришини тушунтириб бера олмади. Хозирги даврда, шу кунларда хам олтин пул мазмуни билан коFOЗ пул мазмунини бир хил деб каровчилар жуда купдир.
Замонавий шароитларда пулнинг микдорий назарияси жуда кенг кулланилмокда. Fарб мамлакатларининг иктисодчилари ва ишбилармон доиралар вакиллари уни давлатнинг иктисодиётга аралашуви, пул муомаласи ва бутун саноат циклига таъсир учун курсатма сифатида куриб чикадилар. Айнан пул массасини тартибга солишда товарлар нарх даражаси ва хужалик фаоллиги холатига таъсир усули кузда тутилади. Ушбу таъсир усулларини ишаб чиккан Дж.М.Кейнс пулнинг микдорий назариясини конъюнктура назарияси билан боFлаш зарурлигини курсатган. Муомала сохаси оркали саноат цикли харакатига таъсирини Кейнс ва унинг издошлари куйидаги тарзда белгилаган.
Муомаладаги пул массаси ва кредит ресурслари хажмининг усиши ортидан иктисодиётнинг жонланиши, фойданинг ва бандликнинг усиши келади. Бундай жонланишга банк фоизининг пасайиши хизмат килиши мумкин, у кредитга талаб ва инвестицияларни, шунингдек, такчилликни молиялаштиришни, яъни у ёки бу товарларга хукумат талабини кенгайтиришни раFбатлантиради. Хукумат харажатлари, пул муомаласи хажмини ошириб, иктисодиётнинг жонланишига хизмат килиши кузда тутилган.
Кейнс назарияси тарафдорлари микдорий назариянинг янги вариантини - ортикча талаб назариясини илгари сурдилар, унга мувофик инфляция сабаби пул массаси ва хукумат харажатларининг усишида эмас, балки ахолининг ортикча талаби усишида («ортикча талаб»нинг пайдо булишида) ётади. Улар шу ортикча талабни соликларни ошириш, заёмлар чикариш, иш хакини музлатиб куйиш, шунингдек, мажбурий жамFармалар ёрдамида кискартиришни таклиф киладилар.
Ортикча талабга карши кураш Fарб мамлакатларида кенг кулланилган. Ортикча талабни йукотишнинг турли усуллари кенг кулланган, масалан, Буюк Британияда 1967 йилнинг кузида фунт стерлинг девальвациясидан сунг утказилган. Бирок микдорий пул назарияси рецептлари капиталистик дунёда чукур валюта инкирози ва инфляциянинг усишига тускинлик кила олмади.

Download 416,42 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish