Meyorlashtirish asoslari” fanidan ma’ruzalar matni

5.2. Mehnat me’yorlari shakllari: vaqt me’yori, mahsulot ishlab chiqarish me’yori, ishchilar soni me’yori, xizmat ko‘rsatish me’yori haqida tushuncha.

Mehnat me’yorlari, vaqt me’yori, mahsulot ishlab chiqarish me’yori, ishchilar soni me’yori, xizmat ko‘rsatish me’yori shaklida bo‘lishi mumkin.

Mehnat me’yori muayyan bir ish opersiyasini bajarish uchun sarflanadigan ish vaqti bilan belgilanadi. Ish vaqti mehnatning birdan bir o‘lchovi hisoblanadi yoki boshqacha qilib aytganda u vaqt me’yorida kelib chiqadi. Shunga ko‘ra ish vaqti ham normalash deb britiladi. Mehnat me’yorlari ma’lum tashkiliy va texnikaviy normal ish sharoitlar o‘zgarganda esa normalar boshqatdan ko‘rib chiqiladi. Tashkiliy sharoitlar qilish shakllari, ishlovchilarning malaka darajasi, tevarak-atrof muhiti tushuniladi.
Texnikavy sharoitlardan deganda ishlatiladigan texnika va ishlab chiqarish texnologiyasi, dastlabki xom-ashyo yoki yarim tayyor mahsulotlar va boshqa materiallarning xususiyatlari tushuniladi.
Texnikaviy vaqt me’yori – bu aniq tashkiliy-texnikaviy sharoitlarda mahsulot sifati talablariga rioya qilgan holda belgilangan ma’lum ishni (yoki operatsiya) bajarish uchun zarur ish vaqti sarfidir. Bunda ish joyining mavjud ishlab chiqarish imkoniyatlaridan to‘la va ratsional foydalanish ilg‘or tajriba va texnika, texnologiya, mehnat ni va ishlab chiqarishni tashkil qilish sohasidagi barcha imkoniyatlarni hisobga olish zarur.
Vaqt me’yori bu yuk birligiga nisbatan soat, minut yoki sekundlar bilan ifodalanadi. Texnikaviy vaqt me’yori boshqa mehnat me’yorlarini hisoblab chiqish uchun asos bo‘ladi. U mahsulot birligini ishlab chiqarish yoki unga ishlov berish uchun sarflanadigan ish vaqtini xarakterlaydi.
Vaqt me’yori donabay vaqt me’yori ko‘rinishida bo‘linishi mumkin. Donabay vaqt me’yori tarkibiga operativ vaqt, ish joyiga xizmat ko‘rsatish vaqti, dam olish va shaxsiy ehtiyojlar vaqti hamda tashkiliy-texnik tanaffuslar bilan bog‘liq vaqt sarflari kiradi. Buni quyidagi formula tarzida izoh qilish mumkin: