Mexanika fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

2.3. G‘alvir mashinaga tushayotgan dinamik og‘irligining hisobi.
G‘alvir mashinaga tushayotgan dinamik og‘irlikning g‘alvir mashina tanasining og‘irligi va g‘alvir mashina elagiga yuklanayotgan material og‘irligidan iborat bo‘ladi. G‘alvir mashinaning tebranuvchi qismining og‘irligi g‘alvir mashinaning umumiy og‘irligi bo‘yicha qabul qilinadi.
kg
2500 kg/
a 127.9
4.3 m
T-yuklanayotgan material tarkibidagi pastki sinf ulushi
T 25
materialni elak bo‘ylab harakat tezligi, m/s

g‘alvir mashina 1 m eni uchun ish unumdorligini hisobga oluvchi koeffitsient.
da tebranish amplitudasi a
n- valning burchakli tezligi aylanishlar soni.
n 800 ayl/min
g‘alvir mashina qiyaligini xisobga oluvchi koeffitsienti

Topilgan qiymatlarni formulaga qo‘yib tezlikni topamiz.

Materialni og‘irligini topish formulasiga yuqoridagi qiymatlarni qo‘yib hisoblaymiz.


Topshiriq variantlari.
5.1-jadval

№				e m	F	G kg	n ayl/min
1	1	0.87	0.90	89	7.2	62	300
2	0.99	0.86	0.89	90	8.2	56	450
3	0.97	0.88	0.91	91	7	64	530
4	0.94	0.89	0.88	88	7.3	66	400
5	0.95	0.85	0.92	89	7.5	68	550
6	1.2	0.84	0.87	93	8.4	58	600
7	0.93	0.83	0.93	86	7.7	56	500
8	1.4	0.81	0.86	92	8.3	60	650
9	0.98	0.82	0.91	87	8.6	54	440
10	0.92	0.80	0.88	80	7.8	62	700
11	1.1	0.86	0.83	85	7.2	50	660
12	0.96	0.83	0.90	92	8.5	53	800
13	1.3	0.90	0.85	84	7.2	60	720
14	1.5	0.82	0.94	83	8	52	580
15	0.94	0.85	0.88	80	8.8	68	740
16	0.91	0.86	0.87	77	8.3	56	650
17	0.95	0.83	0.86	85	8.2	51	560
18	1.1	0.86	0.82	79	8.6	55	780
19	1.2	0.91	0.92	82	7.6	56	660
20	1.5	0.90	0.95	88	7.3	65	560
21	1.1	0.88	0.87	89	7.4	66	580
22	0.95	0.94	0.91	88	7.2	64	530
23	0.96	0.88	0.85	94	8.1	63	620
24	0.92	0.85	0.91	96	7.6	55	550
25	0.95	0.87	0.95	91	7.3	64	740

Adabiyotlar ro‘yxati

1. 
   Samigov N.A., Xasanvoa M.K., Zoqirov J., Komilov X. Qurilish materiallari fanidan misol va masalalar to‘plami. O‘qituvchi. 2005. 146b.
   
2. 
   Samig'ov N.A., Xasanova M.K., Zokirov J.S., Komilov X.X. Qurilish materiallari fanidan misol va masalalar to'plami. O'qituvchi. 2005. 146b.
   
3. 
   Mikulskiy V.G., Gorchakov G.I., Kozlov V.«Stroitelnыe materialы», M.1996 g.
   
4. 
   Samigov N.A., Samigova M.S. “Qurilish materiallari va buyumlari”. Toshkent. “Mehnat”, 2004y. 310b.
   
5. 
   Gorchakov G.I., Bajenov Yu.M. «Stroitelnыe materialы», M. 1989 g.
   

3-Amaliy mashg‘ulot
Mavzu: Sementnig markasini aniqlash.

Nazariy ma’lumotlar
Portlandsement (quyida sement) — sement klinkeriga 5 % gacha gips qo‘shib, mayda qilib tuyib olinadigan mineral gidravlik bog‘lovchi moddadir. Klinker ohaktosh va giltuproqdan tashkil topgan xomashyoni 1450°C da pishirib olinadi.
Xomashyoni tashkil qiluvchi oksidlarning kimyoviy tarkibi, %:


Pishirish jarayonida ma’lum haroratda yuqorida keltirilgan oksidlar imyoviy reaksiyaga kirishib, sement klinkeri minerallarini hosil qiladi, %




«Sement» mavzusi bo’yicha masalalar yechish uchun sement klinkeri minerallarini suv bilan reaksiyaga kirishishi (gidratatsiya reaksiyasi) bilan tanishish lozim bo’lad:





3.1.«Sement» mavzusi bo‘yicha umumiy tushunchalar:
1. Klinker – ohaktosh va giltuproqni kuydirib olingan yarim tayyor mahsulot bo’lib, sementning asosiy komponentidir.
2. Sement markasi – normal sharoitda 28 sutka davomida qotgan sement toshining siqilishdagi mustahkamligini belgilovchi ko‘rsatkich.
3. Sement aktivligi – sementning berilgan vaqtidagi siqilishga bo’lgan mustahkamligi.
4. Aktiv mineral qo’shimcha – tarkibida aktiv SiO₂ bo’lgan amorf modda bo’lib, u uch kalsiyli silikat (3CaO ∙ SiO₂) gidratatsiyasi vaqtida ajralib chiqadigan Ca(OH)₂ bilan kimyoviy reaksiyaga kirishish xususiyatga ega.
5. S`/S – suv-sement nisbati – suv miqdorining sement miqdoriga bo’lgan nisbatini belgilaydigan ko’rsatkich.
6. Normal qulaylik – normal qulaylikdagi sement xamirini olish uchun sarf bo’ladigan suv miqdorining sement miqdoriga bo’lgan nisbati bilan o’lchanadigan kattalik.
3.2.«Sement» mavzusi bo‘yicha umumiy
tushunchalar:
1. Klinker – ohaktosh va giltuproqni kuydirib olingan yarim tayyor mahsulot bo’lib, sementning asosiy komponentidir.
2. Sement markasi – normal sharoitda 28 sutka davomida qotgan sement toshining siqilishdagi mustahkamligini belgilovchi ko‘rsatkich.
3. Sement aktivligi – sementning berilgan vaqtidagi siqilishga bo’lgan mustahkamligi.
4. Aktiv mineral qo’shimcha – tarkibida aktiv SiO₂ bo’lgan amorf modda bo’lib, u uch kalsiyli silikat (3CaO ∙ SiO₂) gidratatsiyasi vaqtida ajralib chiqadigan Ca(OH)₂ bilan kimyoviy reaksiyaga kirishish xususiyatga ega.
5. S`/S – suv-sement nisbati – suv miqdorining sement miqdoriga bo’lgan nisbatini belgilaydigan ko’rsatkich.
6. Normal qulaylik – normal qulaylikdagi sement xamirini olish uchun sarf bo’ladigan suv miqdorining sement miqdoriga bo’lgan nisbati bilan o’lchanadigan kattalik.
1-masala. 4x4x16 sm o‘lchamdagi (normal quyuqlikdagi sement qorishmasidan tayyorlangan) namunalarning egilishdagi va yarim balkachalaming siqilishdagi mustahkamligini aniqlash uchun sinaldi. Egilishdagi mustahkamlikka sinalganda quyidagi ko‘rsatkichlar aniqlandi: 46,8; 51; 52 . Siqilishga bo‘lgan mustahkamlik aniqlanganda buzuvchi kuch quyidagilarga teng bo‘ldi: 8000; 7880; 8200; 8100; 8000 va 7900 kg. Portlandsement markasi aniqlansin.
Yechish: 1. Egilishga aniqlangandan so‘ng yarim balkachalar siqilishga sinalgan.
2. Siqilishga sinash uchun foydalaniladigan metall plastinka yuzasi
S = 4 x 6,25 = 25 sm²;
3. Egilishga sinash natijalari quyidagicha bo‘ladi: Eng katta ikkita ko‘rsatkichdan

4. Siqilishga bo‘lgan mustahkamlik:

5. Hisoblash davrida olingan natijalarning to‘rtta eng yuqorisini olamiz:
a) d)

b) e)

Ularning o‘rtachasi

Olingan natijalarga va DST talablariga ko‘ra (R_eg= 51,5 va R_siq= 323 ) portlandsement 300 markaga to‘g‘ri keladi.


Adabiyotlar ro‘yxati

1. 
   Samigov N.A., Xasanvoa M.K., Zoqirov J., Komilov X. Qurilish materiallari fanidan misol va masalalar to‘plami. O‘qituvchi. 2005. 146b.
   
2. 
   Samig'ov N.A., Xasanova M.K., Zokirov J.S., Komilov X.X. Qurilish materiallari fanidan misol va masalalar to'plami. O'qituvchi. 2005. 146b.
   
3. 
   Mikulskiy V.G., Gorchakov G.I., Kozlov V.«Stroitelnыe materialы», M.1996 g.
   
4. 
   Samigov N.A., Samigova M.S. “Qurilish materiallari va buyumlari”. Toshkent. “Mehnat”, 2004y. 310b.
   
5. 
   Gorchakov G.I., Bajenov Yu.M. «Stroitelnыe materialы», M. 1989 g.
   

4-Amaliy mashg‘ulot
Mavzu: Beton qorishmasi tayyorlash jarayonining texnologik parametrlarini aniqlash.
Nazariy ma’lumotlar
4.1.Beton ishlab chiqarish texnologiyasi.
Beton texnologiyasida asosiy etaplar:
— beton qorishmasini tayyorlash;
— transportirovka qilish;
— joylash, qolipga quyib buyum olish,zichlash;
— beton qotishini tezlashtirish;
—qolipdan echish;
—omborxona.

4.1-rasm. Beton tayyorlash texnologiyasi
Beton tayyorlash uchun shag‘al 1, lentali konveer 3 orqali, vintli ta’minlagich 5 ga tashlanadi, vintli ta’minlagich 4 orqali idishdagi shag‘alni aralashtirgich 12 ga tashlanadi. Qum aralashtirilib keyin lentali konveer 4 orqali ta’minlagich 6 ga tashlanadi. Vintli ta’minlagich 6 kerakli miqdordagi qumni beton aralashtirgich 12 ga tashlanadi. Asosiy to‘ldiruvchilarga tashlangandan so‘ng sement va suv ham kerakli miqdorda sement silosi va suv bunkerli 8 dan sement dozatori 9, suv dozatori 10 orqali kelib aralashtirgichga tashlanadi. Beton aralashtirgichda bu tashlangan komponentlar yaxshilab aralashtirilib, varyanka 13 orqali avtomeshalka 14 ga tashlanadi.
Qurilish qorishmasi deb, tarkibida bog‘lovchi material, suv, mayda to‘ldirgich, qo‘shimchadan iborat qorishmani qotishdan hosil bo‘lgan sun’iy tosh materialiga aytiladi. Qurilish qorishmalari suvoqchilikda, tosh, g‘isht, bloklardan devor qurishda, devorbop bloklar, plita taxtalar tayyorlashda ishlatiladi. Qurilish qorishmalarini tayyorlashda to‘ldirgichlarning yirikligi 5mm oshmasligi lozim. Qurilish qorishmalari bog‘lovchini turiga qarab zichligi va ishlatilish joyiga qarab bo‘linadi.
1-masala. 10.1-jadvalda №1 va №2 qumlarning donadorlik tarkibi keltirilgan.
Qumning mayda-yiriklik moduli, standart elaklardagi to'la qoldiqlar va beton tayyorlash uchun yaroqli yoki yaroqsiz ekanligiga xulosa bering.

№ 1 va №2 qumlarning standart elaklar to'plamidagi ayrim qoldiqlar.

_10.1-jadval.

Qumnig tartib raqami	Elak]ar teshigining o'lchami, %
1	> 2,5	2,5	1,25	0,63	0,315	0,14	< 0,14
2	-	3	22	20	36	11	7,8
	-	1,5	11	12	26	37	12,4

Yeshish: Har bir elak uchun to'la qoldiq A1 ni ayrim qoldiqlar yig'indisi sifatida aniqlaymiz. Buning uchun katta o'lchamli elaklar va to'la qoldiq aniqlanayotgan elaklardan ayrim qoldiqlarni ko'rib chiqamiz.

№ 1 qum uchun to'la qoldiq, %:
A2,5 = 3;
A1,25 = 3 + 22 = 25;
A0,63 = 3 + 22 + 20 = 45;
A0,315 = 3 + 22 + 20 + 36 = 81;
A0,14 = 3 + 22 + 20 + 36 + 11= 92.
№2 qum uchun to'la qoldiq, %:
A2,5 = 1,5;
A1,25 = 1,5 + 11 = 12,5;
A0,63 = 1,5 + 11 + 12 = 24,5;
A0,315= 1,5+ 11 + 12+26=50,5;
A0,14= 1,5+ 11 + 12+26+37=87,5.
Qumning yiriklik moduli:
№1 qum uchun

№2 qum uchun

Undan ko'rinib turibdiki, o'zining donadorlik tarkibi boy1cha №1 qum beton tayyorlash uchun yaroqli. №2 qomga mayda qumlar kiradi. Mayda qumni beton tayyorlashd_a qo'llash uchun uning donadorlik tarkibiga yirik qum qo’shib sifatini yaxshilash zarur.