Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

o‘lchamlari buyum o‘lchamlariga teng, buyum ko‘zgudan qancha 
masofada bo‘lsa, ko‘zgu orqasida shunday masofada va chap tomoni 
o‘ng tomoni bilan almashinib ko‘rinadi.
Sferik ko‘zgular
*
. Sharning bir bo‘lagi ko‘rinishida bo‘lgan ko‘zgular 
sferik ko‘zgular deyiladi. Ular ikki turda bo‘ladi: botiq va qavariq. Botiq 
ko‘zguda nur sferaning ichki qismidan, qavariq ko‘zguda sferaning tashqi 
qismidan qaytadi.
Botiq ko‘zguga Quyosh nurlari yuborilsa, ular bitta nuqtada to‘planadi 
(103-a rasm). Bu nuqta botiq ko‘zguning bosh optik o‘qida joylashib, uning 
Yassi ko‘zgu
102-rasm.

---

V bob. Yorug‘lik hodisalari
142
142
fokusi deyiladi. Ko‘zgu markazidan F nuqtagacha bo‘lgan masofa fokus 
masofasi deyiladi.
Qavariq ko‘zguga tushgan Quyosh nurlari undan sochiladi (103-b rasm). 
Sochilgan nurlarni fi kran davom ettirilsa, F nuqtada kesisha 
di. Unga 
mavhum fokus deyiladi. OD  –  ko‘zguning  egrilik  radiusi,  OF –  ko‘zguning 
fokus masofasi deyiladi. OF =
 .
 
a) 
b)
103-rasm.
.
Agar yorug‘lik manbaini botiq ko‘zguning fokusiga qo‘yilsa, undan 
chiqqan nurlar ko‘zgudan qaytib, bosh optik o‘qqa parallel holda qaytadi. 
Ko‘zgularda tasvir yasash uchun buyumdan chiqqan ikkita nurdan 
foydalanish kifoya. 104-rasmda botiq ko‘zguda yonib turgan shamning 
tasvirini yasash keltirilgan.
104-rasmda buyum ko‘zgudan 2F masofadan nariga qo‘yilgan. Undan 
1 nurni bosh optik o‘qqa parallel, 2 nurni bosh fokus F  ga yo‘naltiramiz. 
Bu  nurlar  ko‘zgudan  qay tib,  o‘zaro  uchrashgan  joyida  shamning  tasviri 
hosil bo‘ladi. Tasvir to‘nkarilgan, kichiklashgan  va  haqiqiy bo‘ladi. 
Agar buyum ko‘zgudan 2F va F oralig‘idagi masofaga qo‘yilsa (105-rasm), 
tasvir bu safar ham 1  va  2 nur yor damida yasaladi. Tasvir to‘nkarilgan,