Mexanik harakat haqida

V BOBGA OID QO‘SHIMCHA MASHQLAR

1. 
   Quyidagi tajribani o‘tkazib ko‘ring. Ishlatilmagan qalamni olib, ikkita ko‘rsatkich barmoqlaringiz ustiga qo‘ying. Endi qalamni gori- zontal holatda tutib turib, barmoqlaringizni bir-biri tomonga asta sekin yaqinlashtiring. Bunda qalam oldin bir barmog‘ingizda, keyin boshqa bar- mog‘ingizda va h. k. surilayotganligining guvohi bo‘lasiz. Agar tajribani uzunroq silliq yog‘och bilan takrorlasangiz, bu holat yana ham ko‘proq qaytarilishini kuzatasiz. Bunday qiziq hodisaning sababi nimada?
   
2. 
   Nima uchun tinch turgan vagonni joyidan qo‘zg‘atish bir xil tez- likda harakatlantirib turishdan qiyin?
   
3. 
   Dengiz portida ikkita katta kema bir-biridan 100 m uzoqlikda tu- ribdi. Agar har bir kemaning massasi 1000 t dan bo‘lsa, ular bir-biriga qanday kuch bilan tortishishadi?
   
4. 
   Massangizni, Yerning massasi va radiusini bilgan holda o‘zingiz Yerga qanday kuch bilan tortishishingizni hisoblang. O‘zingiz bilan Yer orasidagi masofani Yerning radiusiga teng deb oling.
   
5. 
   Yerning Quyosh atrofida aylanish tezligini υ = 30 km/s, Yer orbita- sining radiusini R = 1,5·10¹¹ m deb olib, Quyoshning massasini hisoblab toping.
   
6. 
   Yer sirtidan uchib chiqayotgan kosmik raketaning tezlanishi 30 m/s² ga teng bo‘lib, undagi uchuvchining massasi 90 kg bo‘lsa, kabinada uning og‘irligi qancha bo‘lishini toping.
   
7. 
   10 kg massali jismni vertikal yuqoriga 2 m/s² tezlanish bilan ko‘ta- rish uchun qancha kuch kerak bo‘ladi?
   
8. 
   Gorizontal yo‘nalishda υ = 10 m/s tezlik bilan otilgan jismning gorizontal yo‘nalishdagi uchish uzoqligi otilish balandligiga teng. Jism qanday h balandlikdan otilgan?
   
9. 
   Agar biror jism gorizontal yo‘nalishda tezlanish bilan harakatlansa,
   

uning og‘irligi o‘zgaradimi? Javobingizni asoslab bering.

10. 
    Massasi 50 kg bo‘lgan bola chanada tepadan sirpanib tushib, go- rizontal yo‘lda 20 m masofani 10 s davomida o‘tib to‘xtadi. Ishqalanish kuchi va ishqalanish koeffitsiyentini toping.
    
11. 
    Nima uchun kuchsiz shamol juda katta muz bo‘lagi – aysbergni joyidan qo‘zg‘atishi mumkin-u, kuchli bo‘ron faqat qirg‘oqdagi kichik muz bo‘lagini arang siljitadi?
    
12. 
    Oqim tezligi daryoning tubida jadalroqmi yoki sirtidami? Javobi-
    

ngizni asoslab bering.

13. 
    Gorizontal holatdagi yog‘och taxtaning sirtida yog‘ochdan yasal- gan 1 kg massali taxtacha tekis sirpantirilmoqda. Bunda hosil bo‘lgan sirpanish ishqalanish kuchini toping. µ = 0,4 deb oling.
    
14. 
    Traktor tirkamani 10 kN kuch bilan tortganda, unga 0,5 m/s² tez- lanish beradi. Tortish kuchi 30 kN bo‘lgan boshqa traktor shu tirkamaga qanday tezlanish beradi?
    
15. 
    Asfalt yo‘lda tekis harakatlanayotgan 1200 kg massali avtomo- bil g‘ildiraklarining birgalikdagi dumalanish ishqalanish kuchini toping. G‘ildiraklarining radiusi 30 sm. µ_d = 0,1 sm deb oling.
    
16. 
    Massasi 0,5 kg bo‘lgan brusok ustiga 7 kg yuk qo‘yib, gorizontal sirtda prujina orqali tortilmoqda. Taxtaning gorizontal sirtga ishqalanish koeffitsiyenti 0,2 ga, prujinaning bikirligi 150 N/m ga teng bo‘lsa, prujina qanchaga cho‘ziladi?
    
17. 
    Gorizontal yo‘lda 36 km/soat tezlik bilan harakatlanayotgan avto- mobilni burish uchun eng kichik yoy radiusini toping. G‘ildiraklarning yo‘lga sirpanish ishqalanish koeffitsiyenti 0,25 ga teng.